Ian McEwan - For You (The Libretto) (2008) *****

Na "Atonement" en het nog verbluffender "On Chesil Beach", schrijft Ian McEwan nu dit geestige libretto "For You". Een prachtig verhaal van een iets oudere componist/dirigent die de greep op zijn omgeving en relaties begint te verliezen, en dat qua plot doet denken aan het komische theater van eind 19e eeuw, vol misverstanden, overspel, binnen- en buitenlopende personages, meesters en knechten. Het boekje bestaat deels uit toneeldialogen, deels uit gezongen stukken (op rijm). In zijn eenvoud en door McEwan's onwaarschijnlijk sterke pen is dit een echt pareltje. Zowat elk personage heeft een verkeerd beeld van de realiteit, zowel op zichzelf, als over de relaties met de anderen, als over wat er nu precies gebeurt of zou moeten gebeuren. En deze opeenstapelingen van veronderstellingen leidt natuurlijk tot onvermijdelijke chaos en de hele intellectueel-artistieke mikmak escaleert tot een ordinair politie-onderzoek, met alle personages, politieagenten en kamermeid, die samen unisono de grote finale zingen. Een briljante stijloefening. Een snoepje van een boekje.

Ian McEwan - Child In Time (1984) ***

Nederlandse titel : Het Kind In De Tijd

Dan maar ook dit vroeger boek van McEwan ter hand genomen. De ingrediënten van zijn later succes zijn aanwezig, zijn kunde om echte gevoelens op te roepen, relaties te beschrijven, maar dit verhaal blijft steken op een te abstract niveau. Hij polariseert de mens tussen man-vrouw, sterk-zwak, hiërarchisch-voorspelbaar versus kwantumfysisch-onvoorspelbaar, en weeft daar zijn plot rond, waardoor sommige karakters en gebeurtenissen, net zoals bij Mulisch, té conceptueel overkomen als de vertegenwoordiger van één of ander hoger abstract concept. Ook de motieven van kind-zijn en het motief van de tijd, wordt op een bijna exhaustieve manier in beeld gebracht (het kind als wezen, als houding, als opvoedkundig concept, als herinnering, het kind in ons, enz, net zoals de fysische tijd, de beleefde tijd, teruggaan in de tijd, het overstijgen van de tijd). Het is allemaal nogal te nadrukkelijk, wat de beleving ervan in de weg staat. Maar waar Mulisch gevangen bleef in dit soort maniëristisch gemaneuvreer, heeft McEwan het beste uit deze roman later tot een veel hoger niveau van authenticiteit en uitgepuurdere stijl getild. Het is niet slecht, maar niet te vergelijken met zijn latere werk.

Shalom Auslander - Foreskin's Lament (2007) ****

Nederlandse titel : Klaaglied Van Een Voorhuid

Shalom Auslander is een New Yorkse orthodoxe jood die in "Foreskin's Lament" zijn memoires weergeeft, en zijn deels mislukte ontvoogding van een verstikkend geloof en sociale omgeving. "Deels mislukt" omdat zijn vrijgevochten nieuwe bestaan met zijn jonge vrouw en hun jonge kind, nog altijd volledig gedomineerd wordt door God, die blijkbaar niets anders te doen heeft dan hem, Auslander, bij elke gebeurtenis te willen volgen, beoordelen en bestraffen. In zijn paranoide verhaal is God de wreedaardige en wraakzuchtige God zoals we die kennen van het Oud Testament, de kerel die Mozes veertig jaar door de woestijn laat zwerven tussen Egypte en het beloofde land om hem dan, eindelijk, op de grens van zijn doel, te doen sterven, en zo ook is de God uit dit boek : gaat het goed met Shalom, dan is dat alleen omdat zijn God het hem tijdelijk gunt om hem met des te meer genot dieper te laten vallen, harder te treffen. Maar door het relaas van zijn opgroeien, en het gaandeweg meer en meer overtreden van de streng orthodoxe en maatschappelijke regels (van het eten van niet kosher voedsel, over winkeldiefstal en het roken van hasj) stelt Auslander ook de basis van een persoonlijke God in twijfel, door vragen te stellen en situaties te creëren die grappig en absurd zijn. De hypocrisie van de religie als establishment, de beangstigende greep van een collectieve fantasie op het dagelijks leven van mensen, maar ook de contradicties van het geloof op zich worden geestig en met respect in kaart gebracht doorheen de anecdotes en gebeurtenissen van zijn leven. Normaal moet ik het niet zo hebben van grappig bedoelde boeken, maar dit is er één van een superieur niveau. Geestig en boeiend.

José Eduardo Agualusa - The Book Of Chameleons (2004) ****½

Nederlandse titel : De Handelaar In Verledens

The Book Of Chameleons is één van de betere boeken die ik dit jaar las. Ik kende Agualusa niet, maar hij schrijft schitterend : poëtisch, filosofisch, half-dromend, creatief, boeiend. José Eduardo Agualusa is van Angolees Portugese afkomst, en het verhaal speelt zich ook in Angola af. De ik-persoon is een gekko die tegen het plafond van het huis van een welgestelde albino woont. De albino in kwestie is een verzinner van verledens, iemand die voor zijn klanten heel precies een verleden kan reconstrueren, tot in het kleinste detail om de persoon in kwestie een nieuwe toekomst te bieden. Verandering en verschuivende identiteit zijn dus aanwezig in elk onderdeel van dit fascinerend verhaal. De hoofdstukjes zelf zijn korte mijmeringen over het leven, met af en toe het relaas van een droom ertussen. De hoofdstukjes kunnen inzoomen op een of ander detail : een naam, een omgeving, een herinnering, maar dat kader, hoe ongeïntegreerd ook in het geheel, blijft tegelijk het basisverhaal verder vertellen. En doorheen deze mijmering over vergankelijkheid en identiteit ontwikkelt zich een bizarre plot, een moordverhaal, maar ook een dat op zijn kop staat, geen "whodunit" want het slachtoffer valt pas op het eind van het verhaal, maar wel het waarom staat centraal. En dat waarom tilt het geheel in één adem naar een totaal andere politiek-maatschappelijke dimensie. Wat een leesgenot! Slim gebracht en schitterend geschreven.

Gabriel Garcia Marquez - The Autumn Of The Patriarch (1975) ***

Nederlandse titel : De Herfst Van De Patriarch

De enige roman van Garcia Marquez die ik nog niet had gelezen, en de eerste die ik niet heb uitgelezen. De roman vertelt het verhaal van een dictator die net is overleden, en in de meest onwaarschijnlijk lange volzinnen wordt de man zijn leven gereconstrueerd. Dat leven vindt natuurlijk plaats in de typisch Zuid-Amerikaanse context die de auteur al zo vaak heeft beschreven, maar de schrijfstijl is zo experimenteel dat hij er eigenlijk niet echt in slaagt om die wereld tot leven te brengen, tenzij als een eindeloze nachtmerrie waar geen eind aan komt. Ik heb een enorme bewondering voor Garcia Marquez, en ook hier valt op zijn vakmanschap niet af te dingen, maar ik liep al snel verloren in de eindeloze zinnen, en zo ook mijn aandacht en interesse om verder te lezen. Dit is het omgekeerde van de "Kroniek Van Een Aangekondigde Dood", zijn echte meesterwerk, dat door zijn gebaldheid, zijn meesterlijke structuur en schriftuur, in een beperkt aantal bladzijden een hele wereld op papier zet.

Oscar Hijuelos - Our House In The Lost World (1984) ****

Nederlandse titel : Ons Huis In De Laatste Wereld

In mijn verdere reis naar Latijns-Amerikaanse auteurs, heb ik dit boek van Oscar Hijuelos bij De Slegte gekocht. Hijuelos is beter bekend van "The Mambo Kings", dat later verfilmd werd, maar deze roman is ook niet slecht. Het verhaal schetst het leven van een Cubaans koppel dat naar New York emigreert in de hoop er een beter leven te kunnen vinden, maar dat lukt maar deels. De vader vindt er werk als kok, de moeder blijft thuis en zorgt voor de twee zonen. De vier hoofdpersonages worden permanent heen en weer gesleurd tussen tegenstrijdige verlangens, verwachtingen en de realiteit. De vier personages zijn ook complex. Alejo, de vader is een hardwerkende alcoholicus, vol onbegrip en vooral ongeduld naar zijn vrouw en kinderen, maar toch vol liefde en opoffering tegelijk. Mercedes, de moeder, verstikt haar kinderen bijna door haar liefde en vrees voor nog meer slechte gebeurtenissen. Ze vlucht in een bijna mystieke zelf-gecreëerd universum, ze vreest de gewelddadigheid van haar man, maar ze houdt van hem. Hijuelos' schrijfstijl is redelijk direct, niet echt expressief, maar door de diepgang van de personages weet het toch te boeien. De authenticiteit en de worsteling van de vier personages zijn schitterend weergegeven.

Sandra Cisneros - The House On Mango Street (Vintage, 1984) ****

Nederlandse titel : Het Huis In De Mangostraat

Dit prachtige boekje is verplichte schoollektuur in de Verenigde Staten, en terecht. "The House On Mango Street" beschrijft in een veertigtal korte verhaaltjes de visie van de opgroeiende Esperanza Cordero op haar omgeving, haar buren, haar ouders en vrienden. Op zich niet zo opmerkelijk, ware het niet dat Cisneros ongelooflijk goed schrijft. Eenvoudig, verrassend en krachtig. Sommige van de korte tekstjes zijn niet langer dan een bladzijde, en toch is elk stukje een pareltje op zich, gevormd rond een idee, een inzicht, een droom, een gebeurtenis, licht en toch diepzinnig, grappig en fijngevoelig. Niet te missen.

Junot Díaz - The Brief Wondrous Life Of Oscar Wao (Penguin, 2008) ***

Nederlandse titel : Het Kort Maar Wonderbare Leven Van Oscar Wao

Deze debuutroman van Junot Díaz kent verschillende gezichten. Het verhaal start met de beschrijving van het droevige leven van Oscar Wao, van Dominicaanse afkomst, dik, sociaal gehandicapt, nerd, wanna-be schrijver, hunkerend naar een lief, geobsedeerd door science fiction and computer games. Voeg daar nog aan toe dat elke andere zin enkele Spaanse woorden bevat om het wat meer couleur locale te geven, en ik had eigenlijk zin om er de brui aan te geven, vrezend dat ik met een tweede "Confederacy of Dunces" te maken had (te mijden!). Maar wanneer het perspectief verschuift van Oscar naar de vriend van zijn zus, en dan naar zijn moeder, en naar zijn zus, dan breekt het boek helemaal open, in zijn volle tragiek en menselijkheid, in een moderne vorm van de typisch Latijns-Amerikaanse traditie, het verhaal van enkele generaties tegen de achtergrond van de dictatuur van Trujillo in de Dominicaanse Republiek. Voor wie het nog niet zou gelezen hebben : Mario Vargas Llosa's "The Year Of The Goat" beschrijft de laatste dagen van Trujillo's leven, en is een absoluut meesterwerk (zeker lezen!).

Díaz heeft een zeer directe stijl, bijna een spreekstijl, met een sterk gevoel voor straattaal wat leidt tot een sterk "hier en nu" gevoel bij de lezer en dus ook een sterke betrokkenheid. Hij slaagt er ook goed in om het tempo hoog te houden, ondanks de verschillende door elkaar geweven persoonlijke geschiedenissen. Hoe meer het boek evolueert, hoe beter het wordt : emotioneel geladen, krachtig geschreven, warm menselijk, humanistisch, geestig vaak, en schitterend beheerst gestructureerd. Het is echter niet de "literary triumph" die andere blogs ervan maken. Wel de moeite waard.

Chuck Palahniuk - Snuff (Jonathan Cape, 2008) ***

Ik kon het niet laten, de nieuwe Palahniuk lezen. Het verhaal is weer voorbij de grens van het welvoeglijke, wat dat ook moge zijn : een porno-koningin ("porn queen") wil het wereldrecord neuken verbeteren tot een gang-bang door 600 gezonde vrijwilligers (getest en goed bevonden). Maar Palahniuk zou Palahniuk niet zijn mocht hij dit niet op een originele en creatieve manier belichten : vanuit het perspectief van drie mannen die in de wachtzaal hun beurt afwachten. En uiteraard is de goorheid al even erg onder de mannen zelf als wat zich achter de deur afspeelt, van chips drijvend in gemorste cola tot pis op de vloer, en andere viezigheden. Het verhaal zelf is gebaseerd op het echte record dat Annabel Chong ooit heeft gevestigd, en dan nog wel vanuit een "feministische" motivatie, gotbetert. Het is een typisch Palahniuk boek : je wordt als lezer met je neus in de ziekelijke en meelijwekkende zwakheid van de mens geduwd, zonder omwegen, zonder enige suggestie, maar dan geleid door een gids die weet wat schrijven is : gedreven, scherp, puntig, perfect gecomponeerd, met heel wat wetenswaardigheden over seks in de geschiedenis, van de promiscue Romeinse keizerin Messalina over Adolf Hitler tot Annabel Chong. Hij vervalt echter in een soort karikatuur van zichzelf, vind ik, gedreven door het succes en een sterke commerciële machine die elke halve dollar uit zijn initiatieven zal persen. Zie zijn website voor meer info. Entertainend, maar niet meer.

J. M. Coetzee - Diary Of A Bad Year (Vintage, 2008) ****½

Nederlandse titel : Dagboek Van Een Slecht Jaar

Van nobelprijswinnaar J.M. Coetzee kan ik vele boeken aanraden, maar vooral "The Lifes & Times of Michael K." vond ik schitterend, zijn latere romans vond ik iets minder. Te intellectualistisch, te gezocht. Maar met Diary Of A Bad Year, is hij én intellectualistisch, én emotioneel, én vormgevend vernieuwend. De roman bestaat uit drie parallel lopende vertelniveaus, die elk letterlijk één derde van elke bladzijde beslaan, met een lijn tussen. Je kan de drie verhalen dus eigenlijk na elkaar lezen, maar het is best het blad per blad te doen. Op de eerste lijn staan "opinies" over de wereld, over de staat, over het gezag, over terrorisme, over taalgebruik, enz. Op het tweede niveau staat het verhaal van de auteur van deze "opinies" die, aangetrokken door een jonge Filipina die hij in het park ontmoet, haar vraagt zijn teksten uit te tikken. Op het derde verhaalsniveau staan de kommentaren en de verhaallijn van Anya, Filipina. De auteur is een oud man, die zijn tachtigste verjaardag nadert, maar toch valt voor de charme van de jonge vrouw. Hoewel hij haar niet echt nodig heeft, slaagt hij er toch in haar te strikken voor het tikwerk. Vanuit haar normale nuchterheid geeft ze wel kommentaar op zijn teksten, en raadt hem aan te schrijven over wat hij voelt en ziet, in plaats van over abstracte politiek-sociaal-economische onderwerpen. Coetzee bespeelt de drie lagen meesterlijk. En de drie evolueren doorheen de roman op de meest geraffineerde manier. Naarmate zij hem begint te bepalen, wordt zij ook meer en meer door hem ingepalmd, en de onderste laag, die oorspronkelijk bestond uit haar negatieve reacties tegenover hem, blijft negatief maar het vertelperspectief verschuift geleidelijk naar dat van haar vriend. De middelste laag evolueert van de ik-persoon naar Anya als vertelster en de bovenste laag van neutraal filosoferend, naar een ik-verhaal. Maar dat is natuurlijk enkel structuur. Wezenlijker zijn het gradueel overmeesteren van het abstracte denken door de emotionele en interpersoonlijke component.

Coetzee is meesterlijk : licht, diepzinnig, gevoelig.

Ian McEwan - On Chesil Beach (Anchor Books, 2008) *****

Nederlandse titel : Aan Chesil Beach

Dit is zonder meer één van de beste boeken van het jaar. Ian McEwan brengt het verhaal van de huwelijksnacht van een jong en maagdelijk koppel. Geen van hen heeft "de daad" al gedaan, en in de veranderende morele wereld van begin de jaren '60 creëert dat de nodige spanning tussen vrijgevigheid naar de ander en angst voor het onbekende en voor het mislukken. McEwan is absoluut genadeloos in het haarfijn ontrafelen en beschrijven van de gevoelens van beide personages, en van de reacties van de ander tegenover de vermeende wederzijdse gevoelens. Het doorkruisen van de echte diepe gevoelens die beiden voor elkaar voelen met de angst voor het zichzelf blootgeven - letterlijk én figuurlijk - is verbluffend neergepend. McEwan is inderdaad meedogenloos in zijn beschrijving, maar ook tegelijk zeer medelevend met zijn twee hoofdpersonages, die beiden mensen van vlees en bloed zijn, interessant en goed opgevoed, hoewel van een ander sociaal milieu. McEwan maakt vaak gebruik van een techniek die Milan Kundera in al zijn romans gebruikt : een vraag stellen en die dan zelf beantwoorden. Bijvoorbeeld : "How did they meet, and why were these lovers in a modern age so timid and innocent? They regarded themselves as too sophisticated to believe in destiny, but still, it remained a paradox to them that so momentous a meeting should have been accidental, so dependent on a hundred minor events and choices." Zeker lezen!

Hari Kunzru - My Revolutions (Penguin, 2007)****

Nederlandse titel : Mijn Revoluties

Ofwel is mijn kritische zin verdwenen, ofwel heb ik de laatste tijd toevallig (nu, ja) een aantal zeer goede boeken gelezen. "My Revolutions" van Hari Kunzru valt ook in deze categorie. Het brengt het verhaal van Mike Frame, die net 50 wordt, en wiens relatie niet echt naar wens verloopt. Tot plots een geest uit zijn verleden opduikt en zijn jarenlange verstopte echte identiteit opnieuw naar boven komt. Dit is het verhaal van enkele mei-68'ers die in hun studentenjaren de revolutie predikten, en door hun extreme houding op een bijna natuurlijke manier verder evolueren in de marginaliteit en tegelijk een bijna sektarisch mini-samenleving worden, die schippert tussen de persoonlijke vrijheid (sex en drugs) en streng gereglementeerde procedures (als verdediging tegenover de buitenwereld). Kunzru is een meester in de beschrijving van de evolutie van emotioneel en maatschappelijk gedreven jongeren naar harteloze terroristen, die om overeind te blijven in de groep een pantser moeten optrekken rond zichzelf, maar intern nog hunkeren naar elkaars vertrouwen en affectie. Dit is echter geen moralistisch boek in de zin dat hij partij kiest, wel een emotioneel dieprakend verhaal van normale jongeren die verstrikt raken in hun zelfgecreëerde waanbeelden.

Chuck Palahniuk - Rant (Anchor Books, 2007) ****

"Fight Club" van Chuck Palahniuk vond ik een schitterend boek, brutaal, kritisch, vernuftig, en bikkelhard, maar een geschreven in een directe stijl om van te watertanden. Zijn volgende romans, zoals "Haunted" gingen net iets te ver in het onderzoeken van menselijke perversiteiten om nog geloofwaardig te zijn. Het shock-element was iets te zeer gezocht en ik vond het boek daarom nogal puberaal. Ik heb daarom met enige aarzeling dit boek gekocht, vrezend van in hetzelfde stramien terecht te komen. En het is niet anders. Buster "Rant" Casey is inderdaad opnieuw een speciaal, bijna ziekelijke kerel, die enkele bijzondere gaven heeft, zoals een sterke reukzin die zelfs de honden jaloers zou maken, maar tegelijk de grenzen van de immuniteit opzoekt door zich te laten bijten door alles wat anderen als vieze beestjes beschouwen, en als dusdanig ook de niet getroffen drager en verspreider wordt van dodelijke ziekten. Alsof dat al niet genoeg zou zijn, trekt hij naar de stad, waar hij in een bende van "Party Crashers" terechtkomt, die 's nachts autowedstrijden organiseren om elkaar van de baan te rijden (en het wordt nog erger en onwaarschijnlijker, maar dat verzwijg ik beter). Zo op het eerste zicht is dit dus opnieuw een onvolwassen thema over rebels gedrag, niet alleen van de personages, maar ook van de auteur. Het onwaarschijnlijke is dat Palahniuk dit verhaal zo sterk neerzet, dat het lezen van dit onwaarschijnlijke verhaal een plezier wordt.

Het verhaal zelf wordt onrechtstreeks verteld door enkele tientallen getuigen die hun visie op de feiten komen geven, in hun eigen taaltje, soms Buster "Rant" Casey ophemelend, dan weer verguizend, maar soms ook wat wetenschappelijke weetjes komen vertellen, of gewoon het ABC van de "second hand car salesman". Maar ze hebben allen hun angsten, frustraties, en een meelijwekkend verlangen naar menselijke warmte. Je zou verwachten dat deze techniek de vaart uit het verhaal zou halen, maar net het omgekeerde is waar. Dit zijn 300 bladzijden als een roller-coaster ride, die opnieuw de hardheid heeft van een vuistslag in het gezicht. Maar de verschrikkelijk pijnlijke ondertoon van een generatie die door gebrek aan affectie en zingeving zichzelf de vernieling in rijdt. Letterlijk.

Niet voor gevoelige zielen, maar zeker het lezen waard.

Jonathan Coe - The Rain Before It Falls (Penguin, 2008) ***

Nederlandse titel : De Regen Voor Hij Valt

Mooi boek dat de geschiedenis van drie generaties vertelt aan de hand van foto's die zijn nagelaten bij het overlijden van een tante. Naarmate het verhaal evolueert, wordt ook de pijn en de menselijke wreedheid onthuld die onder de oppervlakte van familiale rust schuilt.

Tim Winton - Breath (Picador, 2008) ****

Nederlandse titel : Adem

Tim Winton is zonder enige twijfel één van de betere Australische schrijvers van het moment. Deze roman gaat over Pikelet, een jongetje dat zich wil losrukken van de benepen houding van zijn ouders en omgeving, op zich geen uitzonderlijk thema, ware het niet dat de zoektocht naar menselijke warmte en een ruimere zingeving gepaard gaat met een zoektocht naar het extreme risico om deel uit te maken van een groep, om respect te kunnen krijgen van de mensen naar wie hij opkijkt. Dit is een boek over surfen, zoals je er waarschijnlijk geen twee zal vinden. De stijl van Winton is direct, gevoelig en aangrijpend. Prachtig.

Michael Ondaatje - Divisadero (Bloomsbury, 2008) ****

Nederlandse titel : Divisadero

Michael Ondaatje is zonder enige twijfel één van de meest lyrische en romantische schrijvers van deze tijd, maar van een dusdanig hoog kwalitatief niveau dat elke zin een genot om lezen is. Zoals de titel aangeeft, gaat het om "de scheiding", na de aantrekkingskracht, na het verlies, na het verdwijnen. Het gaat ook om twee verhalen die in elkaar vervlochten zijn, in elkaar overvloeien. Het eerste is dat van een Amerikaanse vader die met zijn dochter Anna en een adoptiefdochter Claire, op een ranch in California woont, geholpen door Coop, een soort adoptieve ranch-knecht. Het tweede verhaal is dat van een 19e eeuwse Franse schrijver, Jean Ségura, naar wie Anna onderzoek doet en in wiens leegstaande huis in een klein Frans dorp ze gaat wonen. Dit is de grootse Ondaatje die ons ook The English Patient schonk. Het boek reikt evenwel dat niveau net niet. Maar toch zeker één van de beste boeken die ik dit jaar las.

Nicola Barker - Darkmans (Harper, 2007) **

Nicola Barker's "Darkmans" was één van de geshortliste romans voor de Man Booker Prize 2007 de belangrijkste literaire prijs in Groot-Brittannië. Hoe deze 840 bladzijden dikke turf op dit lijstje terecht is gekomen is me een raadsel. Het verhaal is saai, het is slecht geschreven, de personages zijn oninteressant.

Het verhaal speelt zich af in deze tijd, en heeft als centraal thema de relatie tussen een drugs dealende zoon en een wereldverbeterende vader (milieubewust, sociaal bewogen), maar beiden hebben duidelijk een communicatieprobleem in hun relatie. Daarnaast is er het vuilbekkende rebelse tienermeisje, de voor alle deals openstaande illegale Koerd, de vrouwelijke chiropodist die opgezadeld zit met een autistische zoon en een af en toe door waanzin gegrepen echtgenoot, de niet al te eerlijke aannemer, enz, enz. Een echt verhaal zit er niet in, de relaties tussen de personages worden door situatieschetsen weergegeven, je krijgt wel plot-elementen toegeschoven die je als lezer meeneemt in de hoop te kunnen ontrafelen wat er nu precies gaande is, waar het allemaal om draait. Barker licht stukjes van de sluier op in de beste detectivetraditie. Er worden dan nog mysterieuze elementen ingebouwd, zoals historische verwijzingen naar een hofnar uit een ver verleden die als een soort demon het heden nog in zijn greep heeft. Alleen is er niets te ontrafelen. Het is gewoon allemaal zo. Je zoekt naar een plot maar er is er geen. Dat is de uiteindelijke moraal van het verhaal. Iedereen moet zijn verhaal maar opbouwen, verbanden leggen, of er juist geen leggen. Er is geen gelijk of ongelijk. Wel een soort multirelativisme. Jouw waarheid en mijn waarheid. Jouw perspectief van de zaken en mijn perspectief.

Om tot deze conclusie te komen, wordt elk van deze personages in hun dagelijkse beslommering gevolgd, vaak oeverloos clichématig, meestal oppervlakkig, met weinige originele momenten en zeker op geen enkel moment kan je als lezer meeleven met de personages. In die zin lijkt het nogal op Mulisch "De Ontdekking Van De Hemel", een parade van bordkartonnen figuren die je (mij elk geval) werkelijk siberisch koud laten.

Haar schrijfstijl is bij momenten goed en origineel, zoals de tussenwerpsels die de psychologische reacties van de personages weergeven, of de kommentaren tussen haakjes, alleen worden beide techniekjes verschrikkelijk irriterend op de duur.

Maar ook de manier waarop de personages en de gebeurtenissen zijn beschreven, zijn storend. Barker wil tonen dat ze het jargon van de rebellerende tiener even zo goed beheerst als de spreekstijl van de schilderijen vervalsende oma of van de erotisch geprikkelde man, maar het is allemaal zo zelfverheffend en tegelijk zo weinig scherp geprofileerd, zo kleinburgerlijk en zo oppervlakkig. Ze wil de indruk wekken deze werelden te kennen, maar de manier waarop ze erover schrijft is zo kunstmatig, dat het omgekeerde effect wordt bereikt. Dit zou grappig en puntig moeten zijn, door rake typeringen en scherpe beschrijvingen, maar je krijgt slechts eindeloze woordenkramerij : volume om het gebrek aan precisie te verdoezelen.

Zo ook haar bijna ziekelijke obsessie met etymologie en de mogelijke verwantschap van woorden, en ook die worden er bij de haren bijgesleurd, zonder enige functionaliteit, en niet enkel door de auteur, maar door verschillende personages, alsof in dat dorp plots iedereen gebeten is door de etymologische microbe.

Kortom : te mijden.

Philippe Claudel - Le Rapport De Brodeck (Stock, 2008) ****½

Nederlandse titel : Het Verslag Van Brodeck

De vorige roman van Philippe Claudel, "Les Âmes Grises", was een absoluut meesterwerk van taal, compositie, sfeer en wereldbeeld. "Le Rapport De Brodeck" gaat voort in die trant, maar is een stuk ambitieuzer, veel volumineuzer ook. Het is Claudels beeld van de wereld en de mensheid, samengebald in het verhaal van een dorp, in een niet nader genoemd land, zoiets tussen Frankrijk en Duitsland, met duidelijke verwijzingen naar de situtatie van de tweede wereldoorlog en de vernietigingskampen zonder ze als dusdanig te noemen. Het verhaal schuift in elkaar als een reeks matroesjka's, het verhaal van het individu is dat van het dorp is dat van het land is dat van de mensheid is dat van de cosmos. En waar je denkt dat de ene slecht is en de andere goed, komt daar plots in het dorp een vreemde figuur binnen, met de gegeven naam "Der Anderer", een halve fantasiefiguur, vreemd uitgedost en glimlachend. Deze "Andere" houdt het dorp een soort spiegel voor, zegt niets, maar weerkaatst het goede en het slechte, en brengt naar boven wat niemand verwacht. Zonder dat hij daarom veel hoeft te doen. Omdat hij moeilijk te vatten is, en nogal zwijgzaam is, denkt iedereen dat hij meer weet, dat hij op de hoogte is van hun misstappen, waardoor hij een bedreiging vormt voor al wie dacht iets te verbergen te hebben. En dat loopt natuurlijk slecht af. Het hele dorp maakt hem af, collectief, hierdoor opnieuw creërend wat ze allen wensten te verdoezelen, de wreedheid en hypocrisie aan de oppervlakte brengend, en Brodeck, de ik-figuur, een beetje een buitenbeentje in het dorp, één van de weinigen die kan schrijven, krijgt de opdracht het relaas op papier te zetten, er een rapport van te maken, zodat iedereen zou weten wat er is gebeurd.

Brodeck is zelf van "vreemde" afkomst voor de dorpsbewoners en woont samen met zijn adoptief grootmoeder, zijn vrouw en dochtertje. Hij is tijdens de oorlog en de bezetting opgepakt en naar een concentratiekamp gebracht, overleefde en keerde terug naar zijn dorp. Dit is ook hun verhaal, van hun wederzijdse kennismaking tot de vreselijke waarheid die hen heeft getroffen ook wordt onthuld, en het niet minder onverwachte einde van het boek.

Iedereen in het boek treft schuld, iedereen in het boek heeft zijn moment van lafheid gekend, is getekend voor het leven en dat verleden, die schuld komt op één of ander moment naar boven, vindt een uitlaatklep in verlossende zelfopoffering, in wreedheid of in verhullende fantasie.

Claudel is niet alleen een wonderlijk stylist en verteller, de manier waarop hij zijn plot in elkaar puzzelt en zo vier of vijf verhaallijnen door elkaar vlecht en gaandeweg elk van die lijnen verder ontwikkelt is absoluut magistraal. En toch is die vorm zuiver functioneel aan de emotionele impact van het verhaal : het medelijden en de horror worden bijna tastbaar gemaakt, net als de alles verpletterende schuld.

En alsof dat alles nog niet ingewikkeld genoeg is, gaat de roman natuurlijk ook over de schrijver, als geschiedkundige, als romancier, als journalist, als rapporteur, en zijn rol tegenover de waarheid, het kenbare en over zaken die niet onder woorden kunnen worden gebracht.

De roman is zeker bij de betere die ik de laatste jaren heb gelezen, zonder evenwel de compacte kracht van "Les Âmes Grises" te hebben.

Een absolute aanrader!

Michael Chabon - Gentlemen Of The Road, A Tale Of Adventure (Sceptre, 2007) ****

Nederlandse titel : Heren Van De Weg

Zo wordt een Afrikaanse jood, één van de twee hoofdfiguren van het boek op bladzijde twee geïntroduceerd, zittend in een herberg en aangesproken door een papegaai :

"The precise origin of the African remained a mystery. In his quilted gray bambakion with its frayed hood, worn over a ragged white tunic, there was a hint of former service in the armies of Byzantium, while the brass eyelets on the straps of his buskins suggested a sojourn in the West. No one had hazarded to discover whether the speech of the known empires, khanates, emirates, hordes and kingdoms was intelligible to him. With his skin that was lustrous as the tarnish on a copper kettle, and his eyes womanly as a camel's, and his shining pate with its ruff of wool whose silver hue implied a seniority attained only by the most hardened men, and above all with the air of stillness that trumpeted his murderous nature to all but the greenest travelers on this minor spur of the Silk Road, the African appeared neither to invite nor to promise to tolerate questions. Among the travelers at the caravansary there was a moment of admiration, therefore, for the bird's temerity when it seemed to declare, in its excellent Greek, that the African consumed his food in just the carrion-scarfing way one might expect of the bastard offspring of a bald-pated vulture and a Barbary ape."

Het geeft meteen sfeer, tijdsbeeld, spanning en literair vakmanschap weer. Deze "Gentlemen Of The Road" is Chabons eerbetoon aan de grote verhalenvertellers uit het verleden, Alexandre Dumas op kop. Zijn verhaal vindt plaats in de tiende eeuw, en handelt over twee heren, een joodse Afrikaan en een joodse "Frank", die ronddolen over de wegen van Europa, en zich laten meeslepen in een tocht richting Kazarië, de joods-Turkse staat. Onderweg maken ze uiteraard het één en ander mee, gevechten, ontvoeringen, paardendieven, plunderingen, brandschattingen, vermommingen, en zowat alle volkeren die de gekende wereld toen bevatte : Arabieren, Perzen, Noormannen, Turken, de één al gehaaider dan de ander. Chabon schuwt geen clichés, integendeel, hij zoekt ze op. Maar wat een leesplezier : een jongensboek voor volwassenen, inclusief de prachtige tekeningen van Gary Gianni

(klik op de tekening om te vergroten)

De roman werd oorspronkelijk gepubliceerd in 15 hoofdstukken in de New York Times, en is eigenlijk één grote stijloefening. De titels van de hoofdstukken zelf zijn al prettige lektuur :

• "On some pecularities in the trading practices of Norsmen"
• "On the anxieties arising from the permissibility, however unreasonable, of an elephant's rounding out a prayer quorum"
• "On following the road to one's destiny, with the usual intrusions of violence and grace"

Het is geen literatuur die Chabon op de wereldkaart zal brengen, maar het is prettige lektuur, en vaak ben ik spontaan beginnen lachen bij de onmogelijke situaties waarin de helden terechtkomen, als door de laconieke beschrijvingen van de auteur. Zijn pen is scherp, en uitermate fijn. Elke zin is doorwrocht, elke paragraaf en elk hoofdstuk nauwkeurig afgewerkte gehelen, waar lang, en ik vermoed soms heel lang aan geschaafd en gevijld is om ze goed te krijgen, de lezer meeleidend via de meest vergezochte woorden tot verrassende pointes en verrassend veranderende gezichtspunten.

Om maar enkele voorbeelden te geven :

"Zelikman was alien to feelings of sympathy with young men in tears, having waked one morning, around the time of his fifteenth birthday, to find that by a mysterious process perhaps linked to his studies of human ailments and frailties as much as by the rape and murder of his mother and sister, his heart had turned to stone"

of nog - de gedachten van een dodelijk gewond man over zijn vrouw Sarah :

"Though only a week earlier the idea would have struck him as heresy, as he lay waiting to become carrion he considered that plump and vivacious Sarah was perhaps unworthy of his suffering and death, when after all, she chewed with her mouth open and her wind, when she had been consuming too much milk, gave off an unsettling odor of brimstone".

En zo zijn er niet een paar zinnen, maar elke zin is zo.

Anderzijds is het boek modern door zijn inhoud, cynisme, en plotwendingen. Ook de elliptische structuur van het boek staat ver van de lineaire verteltrant van de klassiekers. De hoofdstukken vertellen fragmenten uit het hele verhaal die het uiteraard mogelijk maken om het geheel te reconstrueren.

Lezen!

Jiang Rong - Wolf Totem (Penguin, 2008) **

Nederlandse titel : Wolventotem

Deze Aziatische bestseller, de eerste winnaar van de Aziatische Man Prize for Fiction, heeft me ontgoocheld. Dit lange boek brengt het op ware feiten gestoelde verhaal van een jonge Chinees uit Beijing die in de jaren 60 naar Inner-Mongolië vertrekt om er enkele jaren bij de Mongoolse nomaden door te brengen. Dit was overigens niet ongewoon in China en was onderdeel van de toen heersende politiek om jonge intellectuelen vertrouwd te maken met het leven op het land. Het hele verhaal is een ode aan de wolf en een verheerlijking van de traditionele levenswijze van de nomaden, die in harmonie leven met de natuur en die natuur mee helpen in evenwicht houden. De wolf is hun ergste vijand, maar ook hun grote leermeester en bondgenoot. Uiteraard is de wolf belust op de schapen van deze nomaden, maar zonder wolven zouden er ook teveel gazellen, muizen en marmotten zijn, wat zou leiden tot overbegrazing en dus tot onvoldoende gras voor hun schapen. Bovendien is de wolf een sluw, schrander, geduldig en moedig jager wiens technieken gekopieerd werden door de grote Djengis Khan en die dus ook aan de basis lag van het succes van de grootste heerser aller tijden, aldus de schrijver. De Han Chinees, waar ook de studenten toe behoren, maar ook de “vertegenwoordigers” van de partij in Inner-Mongolië, zijn de grote boosdoeners die het hele evenwicht op de steppen ontwrichten. In die zin is de roman ook een onverhulde kritiek op het Chinese regime, toen, maar ook met een zeer kritisch nawoord dat op vandaag slaat. Het is een interessant boek op het vlak van mens en ecologie, je kan er veel leren over de gewoonten van de wolven, maar het is geen hoogstaande literatuur. De hoofdfiguur is ondanks het feit dat hij “student” is, nogal naïef en in permanente verwondering en bewondering voor het inzicht van zowel de wolven als de nomaden, zo erg dat het op de duur een beetje ergerlijk wordt. Ik heb vroeger al een boek gelezen van Farley Mowat, “Never Cry Wolf”, dat ook het relaas gaf van enkele jaren samenleven met wolven, maar dan in Noord-Amerika. Dat was interessantere lektuur. Leuk allemaal, maar geen literatuur. Azië heeft betere schrijvers.

Hanif Kureishi - Something To Tell You (Faber & Faber, 2008) ***

Nederlandse titel : Dit Moet Je Weten

Ook van Kureishi heb ik zowat alles gelezen, en altijd met plezier. Hij schrijft goed, met veel gevoel voor humor en vol maatschappijkritiek, zowel op het Engelse establishment als op de Indische en Pakistaanse inwijkelingen die elk op hun manier hun leven proberen uit te bouwen. Zijn “Buddha of Suburbia” vond ik schitterend. Deze roman is in de ik-persoon geschreven, en die is een psychiater, met nogal wat interesse in Freud, die net een scheiding achter de rug heeft en tegelijk worstelt met zijn demonen uit het verleden : een verloren jeugdliefde en een "moord" die hij heeft gepleegd. De roman draait rond de grote thema’s van schuld en boete, misdaad en straf, en dan zowel letterlijk als filosofisch. Naar typische gewoonte van Kureishi staat ook hier de zelf-kritische zedenschets centraal, inclusief de afdaling naar de morele diepten van moord en sexuele perversiteiten. Maar ergens blijft het allemaal braaf en aan de oppervlakte. Hij beschikt niet over de literaire kracht van een Brett Easton Ellis om de lezer mee te sleuren naar deze diepten. Het geheel biedt een psychologisch-sociologisch-filosofisch interessant uitgewerkt verhaal, maar niet echt beklijvend.

Louis de Bernières - A Partisan's Daughter (Harvill Secker, 2008) ****

De Bernières schrijft met ups en downs. Zijn eerste romans, de Zuid-Amerikaanse trilogie die een kolderesk-epische strijd van gewone mens tegen macht en natuur beschrijft zijn heerlijke vertelsels die je van begin tot eind vastgekluisterd houden. Dan verhief hij dit alles tot op een hoger literair niveau met "Captain Correlli's Mandolin", een prachtig verhaal geschreven tegen de achtergrond van de Italiaanse bezetting van een Grieks eiland tijdens de tweede wereldoorlog. "Red Dog", is een grappig kortverhaal met een hond als hoofdfiguur. Zijn volgende grote roman, "Birds Without Wings", raakte verstrikt in een teveel aan historische berichtgeving (de opgang van Kemal Atatürk) en een gebrek aan personages waar ik me tenminste mee kon identificeren. Teveel woorden ook. Het bleef me niet boeien tot het eind. Maar met "A Partisan's Daughter" zit hij weer helemaal goed, en overtreft hij dan nog de verwachtingen. Weg zijn de epische elementen, weg is de afstandelijke alleswetende verteller, wel krijgen we de intimistische confrontatie tussen twee ik-figuren : een wat stoffige man die een mid-life crisis doormaakt en een exotische erotiserende Joegoslavische vluchtelinge, dit alles in de jaren tachtig, bij de opkomst van Tatcher en voor de dood van Tito en het uiteenvallen van de balkan. Het verhaal is simpel : de man benadert de jonge vrouw op straat, denkend dat ze een prostituee is, zij nodigt hem uit om naar haar verhaal te luisteren. En het hele boek gaat om haar verhaal. Elke dag of elke week komt hij terug om naar haar te luisteren, ze is als het ware een moderne Sheherazade die vertelt, niet om haar dood eindeloos uit te stellen zoals in de Sprookjes van 1001 Nacht, maar om de geslachtsdaad met hem uit te stellen. Naarmate het verhaal zich verder ontwikkelt, is het duidelijk dat beiden naar elkaar toegroeien. Het is totaal onduidelijk wat nu eigenlijk echt gebeurd is in Roza's verhaal, maar dat doet er weinig toe : haar verhalen zijn pogingen om impact bij Chris op te wekken, om na te gaan wat welk effect op hem heeft, en hem op die manier voor zich te winnen, terwijl zijn luisterbereidheid en interesse zijn gevoelens doen evolueren van zuivere lust naar oprechte belangstelling. In die zin reflecteert De Bernière over het vertellen zelf en de relatie tussen verteller/schrijver en luisteraar/lezer. Haar verhaal is natuurlijk fantastisch, beeldrijk en doorspekt met alle ingrediënten van het menselijk leven : politieke gruweldaden, persoonlijk machtsmisbruik, seksuele verlangens en misbruik, geweld, vooroordelen, maar ook liefde, medeleven, enz. De Bernière is een geboren verteller en vanuit de mond van Roza klinken al deze verhalen nog een stuk sappiger en geestiger. Hij weet ook altijd de perfecte toon te vinden om zowel het koldereske als de lustgevoelens in te tomen. Een knap geschreven, beheerst en sympathiek boek.

Gabriel Garcia Marquez - The General In His Labyrinth (Vintage, 1990) ***

Nederlandse titel : De Generaal In Zijn Labyrint

"The General In His Labyrinth" brengt een gefictionaliseerde biografie van Simon Bolivar. Alle basisingrediënten zijn uiteraard historisch correct, maar de interactie tussen de personages en veel van de context zijn verzonnen, hoewel uiteraard niet onmogelijk. De verteltijd is samengebald in de laatste dagen van het leven van "The General", na zijn vertrek uit Santa Fe De Bogota, op weg naar zijn vrijwillig vertrek naar Europa. Hij zal echter Latijns-Amerika nooit verlaten en sterven op het eind van datzelfde jaar. Het hele boek door is de tweespalt een integraal geheel van Bolivars denken en doen. Hij bevrijdt Latijns-Amerika van de Spaanse macht, maar houdt toch sterk aan alles Spaans om de maatschappij te organiseren, hij wil de macht afstaan, maar probeert zelfs zonder enig mandaat nog de touwtjes in handen te houden, maar ook in zijn persoonlijke relaties blijft hij politieke spelletjes spelen, ook met de vele vrouwen aan wie hij eeuwig trouw zweert maar die hij nadien nooit meer ziet. Bolivar is sterk en zwak tegelijk. Ziek en machtig, machteloos en allesbeheersend. "On his last night in Honda his strength was so diminished that during intermissions he had to inhale the fumes from the handkerchief soaked in cologne in order to revive, but he danced with so much enthusiasm and such youthful skill that without intending to, he confounded the tales of his fatal illness". En voor Garcia Marquez is dit natuurlijk het ideale speelveld om zijn kunnen te etaleren, zoals in volgende zinnen :

"The two memories did not seem to belong to the same life"
"It was not the perfidy of my enemies but the diligence of my friends that destroyed my glory"
"I know I'm ridiculed because in the same letter, on the same day, and to the same person I say first one thing and then the opposite, because I approved the plan for monarchy, or I didn't approve it, or somewhere I agreed with both positions at the same time".

De generaal kan zich wentelen in rijkdom, en cultureel zijn mannetje staan op de hoogste gala's van beschaving, maar hij is even thuis tussen de soldaten, slapend onder de blote hemel en op een harde mat.

Door het realiteitsgehalte is de plot natuurlijk wat ze is, maar Garcia Marquez gebruikt al zijn schrijftalent om er qua compositie en vertelstijl opnieuw een literair hoogtepunt van te maken. Werkelijk sterk, maar niet van het niveau van zijn ander boek in deze stijl "News Of A Kidnapping", ook een relaas van waar gebeurde feiten, maar dan een literair meesterwerk, zoals Truman Capote's "In Cold Blood" er ook één was.

Bij de dood van Hugo Claus

Claus was ongetwijfeld één van onze betere schrijvers. Op de unief hebben we veel, heel veel gedichten van hem gelezen. Van zijn romans heb ik enkel "De Verwondering" gelezen. Dat boek vond ik zo middelmatig dat ik besliste mijn karige tijd in het vervolg beter te besteden. Na al de mediaheisa van de voorbije weken zal ik dan toch "Het Verdriet Van België" maar eens ter hand nemen.

Wat ik van Claus' gedichten herinner zijn zwaar op de handse teksten, vol mythische verwijzingen, met af en toe erotische inslag, maar zo cerebraal, zo ineen geknutseld, zo weinig zeggend. Poëzie moet voor mij licht zijn, verfrissend, zingend, dansend, droevig, verbazend ... Claus gedichten zijn zo stoffig als de bordeaux overgordijnen in het Louvre. Geef mij maar Lucebert. Ik denk dat Claus mee slachtoffer was van zijn opvoeding : in onze Vlaamse scholen (en uniefs) leren we literatuur op een totaal verkeerde manier, beïnvloed door de klassieken, geanalyseerd door structuralisten, inhoudelijk bepaald door de politiek correcten. Dat romans ook en vooral emotioneel en zelfs irrationeel (moeten) zijn, dat komt te weinig aan bod. In mijn ogen heeft Claus zich nooit kunnen bevrijden van deze traditie.

Ik heb ook enkele van zijn films gezien. Die waren parodieën van zichzelf. Wat dramatisch bedoeld was, kwam lachwekkend over. Arm Vlaanderen.

Dat Claus de Nobelprijs zou verdienen heb ik altijd bizar gevonden. Arme lage landen ... Als we dat al denken, hebben we elk internationaal perspectief verloren (dat is het echte verdriet van België). Maar ja, ook Orhan Pamuk heeft die gewonnen, en zo goed schrijft die ook niet.

Ik heb wel het grootste respect voor de manier waarop hij uit het leven is gestapt.

Ik zal hem lezen.

Seamus Deane - Reading In The Dark (Vintage, 1997) ****

Nog een aanrader. Een zeer origineel en knap geschreven roman van de Ierse schrijver Seamus Deane. Aan de oppervlakte is dit een typisch opgroeiverhaal, met episodes uit het leven van een Iers jongetje uit Derry, voornamelijk tussen zijn 10 en zijn 20 jaar, de relaties met zijn ouders, straatkameraden, leraars en buurtbewoners. Op een tweede niveau is het politiek/religieus, de spanning tussen katholieken en protestanten in het Ierland van na de tweede wereldoorlog. Het boeiendste en origineelste niveau is dat van de familiegeschiedenis, de echte plot van het verhaal, dat zich ontrafelt in de korte vertelsels die elk op zich een hoofdstuk vormen. Deze niet-lineaire, maar wel chronologische verhaaldraad zorgt ervoor dat de plot met horten en stoten vooruit gaat, een vrij orginele aanpak die goed werkt qua leesimpact. En de structuur is ook functioneel, want beetje bij beetje krijgt de ik-figuur zicht op de waarheid achter het familiedrama. Als enige. Waar vele romans erop gericht zijn om de waarheid te ontdekken, en het zoeken zelf de hoofdfiguur drijft, is het hier net andersom. Hij komt als enige alles te weten, of zo denkt hij tenminste, maar dit vertellen aan iemand anders is onmogelijk. Vooral aan zijn moeder, die het meest lijdt onder haar fragementarische versie van de waarheid, en ook zijn vader denkt de waarheid te kennen, maar hun versies schieten tekort in een paar cruciale details en zijn daarom totaal naast de waarheid. Ingenieus gevonden. Dit zoeken en verzwijgen van de waarheid wordt dan nog bovendien prachtig geplaatst tegenover de Ierse vertelcultuur, over spoken, legenden en heldendaden. En je merkt gaandeweg, dat de echte geesten en de (valse) helden ook vandaag nog bestaan, zowel in de collectieve fantasie, als in de realiteit. En Deane schrijft bovendien ook zeer goed. Een echt plezier. Diep emotioneel en slim uitgewerkt.

Bruce Chatwin - On The Black Hill (Vintage Classics, 1982) **

Onbegrijpelijk. Deze roman is van 1982 maar leest alsof hij in de jaren '20 of zelfs vroeger is geschreven. De karakters zijn oninteressant, de plot idem ditto. Ik verplicht mezelf om romans uit te lezen, maar straks vertrek ik op vakantie en dan wil ik een ander boek meenemen, dus heb ik dit nu weggelegd, na 170 bladzijden, met nog 80 te doorworstelen.

Saai..... De Daily Mail schrijft over deze roman : "Merits the accolade of 'masterpiece' ". Ze leven blijkbaar ook nog in de 19e eeuw bij die krant.

Cesare Pavese - The Devil In The Hills (Sceptre, 1990) ****

Dit boek van Pavese uit 1954 wordt beschouwd als een van zijn beste. Het is inderdaad goed geschreven, zit intelligent ineen, maar het is wat oubollig. Het is het verhaal van drie vrienden, studenten uit Turijn, die voor de zomervakantie naar het platteland gaan. Een confrontatie van stad en platteland, van moraliteit en zonde, van ongeloof en geloof, van eerbare en oneerbare gevoelens, van gedrag versus gevoel, en niet noodzakelijk in deze volgorde. Het knapste stuk is in het tweede deel, als ze de wat onberekenbare en moeilijk in te schatten Gabriela, echtgenote van hun aan lager wal en coke snuivende rijke vriend, ontmoeten tijdens een verblijf van enkele dagen bij hem op zijn ook al deels vervallen herenhuis op de Greppo, een heuvel die volledig in hun bezit is. Dit laatste staat letterlijk symbool voor het verval van de rijke landadel, maar ook voor een levensstijl en van een tijdperk, dat waarin de armen al het werk doen, en de rijken het geld opstrijken. "The abandonment and solitude of the Greppo was a symbol of her and Poli's mistaken life. They did nothing for their hill; and the hill did nothing for them. The savage waste of so much land and so much life could bear no other fruit than discontent and futility. I thought again about the vineyards of Mombello and the sharp face of Oreste's father. To love a land you must cultivate it and sweat over it". Gabriela roept bij alle jongemannen tegenstrijdige gevoelens op van sexuele aantrekkingskracht en morele revulsie, maar ze creëert ook de confrontatie van naïeve dromen met harde realiteit, of verkeerde veronderstellingen en realiteit. Het zit dus redelijk subtiel in elkaar en om dat tot leven te wekken is Pavese een meester. Maar het verhaal zit nogal vast in het tijdperk van het naoorlogse Italië. Wie maakt er zich bijvoorbeeld nu nog druk om of naakt zonnen een zonde is of niet?

Markus Zusak - The Book Thief (Black Swan, 2007) *****

Als er één boek is dat je leest dit jaar, dan moet het dit zijn. Het is verbluffend. Het verhaal is sterk, de schrijfstijl is origineel en verrijkend, de toon is licht, het onderwerp zwaar, en hartverscheurend menselijk zonder loze sentimentaliteit. Dank aan mijn echtgenote voor het geschenk overigens. Ik had het boek al enkele malen in de boekenwinkel zien liggen, maar ik word dezer dagen echt afgeschrikt door de vermelding "Number 1 International Bestseller", want vaak zijn dat pathetische schrijfsels, die soms wel goed beginnen (concept en stijl), maar zichzelf dan vastrijden in het mulle zand van inspiratieloosheid en gebrek aan talent. Niet zo met dit boek. Tot de laatste bladzijde, en het zijn er meer dan 500, is elke bladzijde een genot, elke zin een plezier. Tot de laatste.

Het verhaal wordt verteld door De Dood, een bijna alleswetend verteller, met een groot fatalistisch mededogen voor de zielen die hij verzamelt, vol sympathie en begrip voor de mensen waar ze uit voortomen, maar dan vooral voor de kleine Liesel Meminger, een tiener die in een adoptiegezin terechtkomt in het Duitsland van de tweede wereldoorlog. Het verhaal zelf is redelijk "gewoon" : een gezin dat tijdens de oorlog wordt geconfronteerd met angst, morele grenzen, persoonlijk verlies, moed, vernedering, en noem maar op. Het meesterlijke in Zusaks roman is dat hij permanent in- en uitzoomt, met oog voor kleine details, sterke scènes, rake en originele woordkeuzen, vanuit de leefwereld van het kind, naïef, onschuldig, om dan weer dezelfde zaken te bekijken vanuit het alomvattende perspectief van de dood, niet naïef maar even onschuldig, die duiding geeft, begrip en zelfs een andere invalshoek biedt. De Dood doorspekt het boek met korte intermezzo's, soms vertalingen ("Schweigen - silence, the absence of sound or noise. Related words : quiet, calmness, peace"), soms interpretaties van feiten ("The Duden Dictionary was completely and utterly mistaken, especially in its related words. Silence was not quiet or calm, and it was not peace"), soms zelfs een blik in de toekomst, om al lichtjes te waarschuwen voor de hardheid van de komende gebeurtenissen.

Het knappe van Zusaks poëtische schrijfstijl is dat de ruimte ook doordrenkt is van emotie en functioneel is in de beschrijvingen. Enkele voorbeelden :

"The kitchen cupboards were the shape of guilt, and his palms were oily with the memory of what he'd done".

"The smell of coffee was overpowering, and the image of Hans Huberman's stupid kindness was still in the air".

"They would each greet me like their last true friend, with bones like smoke and their souls trailing behind".

"The only sign of war was a cloud of dust migrating from east to west. It looked through the windows, trying to find a way inside, and as it simultaneously thickened and spread, it turned the trail of humans into apparitions. There were no people on the street any more. They were rumours carrying bags".

"The sound of crying children kicked and punched".

En dit zijn er maar enkele, lukraak gekozen.

En dan zijn er natuurlijk alle door elkaar geweven motieven : de boekendief zelf en literatuur, het belang van woorden (zonder woorden geen haat, zonder woorden ook geen bevrijding), kleuren, de geschenken, de accordeon, ... alle schitterend ingewerkt in het verhaal, komend en gaand, vanuit verschillende perspectieven en verhaallijnen. Maar ik ga hier geen thesis over schrijven. De hele structuur en opbouw zijn geschreven in functie van een diepe menselijkheid, vol sympathie en emotionaliteit.

En in alle eerlijkheid : in het laatste hoofdstuk waren mijn ogen zo vochtig, dat ik geen letter meer kon lezen.

Een absolute must. Lezen.

Gabriel Garcia Marquez - In Evil Hour ( Harper & Row, 1979) ****

Ik heb me voorgenomen alle verhalen en romans van Gabriel Garcia Marquez te lezen, en heb net "In Evil Hour" aan dat lijstje toegevoegd. Het is een novelle over een dorp aan een rivier ergens in Zuid-Amerika, een publicatie die net zijn "Honderd Jaar Eenzaamheid" voorafging. Van bij het begin dwingt Garcia Marquez de lezer in de personages, die herkenbaar, tegelijk karikaturaal zijn, maar tevens zeer menselijk en onvoorspelbaar. De burgemeester, de dokter, de tandarts, de rijke weduwe, de priester, de rechter, de kapper, de meid van de pastoor, de blinde grootmoeder, de boekhouder, ... elk personage biedt om beurt een vertelperspectief om in korte stukjes het verhaal te doen ontvouwen, in kleine situaties en dialogen. Daar is Marquez een absolute meester in en weinigen kunnen het hem nadoen. Zijn pen is zo economisch en raak en hij weet een perfect evenwicht te vinden tussen wat de lezer moet weten om niet af te haken en voldoende verzwijgend om spanning op te bouwen. Het verhaal is relatief simpel : 's nachts worden spotbrieven, of noem het roddelbrieven, aan de deuren van bepaalde huizen gehangen, met een beschijving van de schuinsmarcheerderij van de bewoner, een beschuldiging en bevestiging van geruchten die eigenlijk iedereen al heeft gehoord. Iedereen wil weten wie dit doet, iedereen wordt er zenuwachtig en onrustig van, maar aan de oppervlakte blijft de vriendelijkheid tussen de personages bestaan. Onderhuids wordt de spanning echter groter, en de verdraagzaamheid minder, ... Tegelijk is de novelle een politieke aanklacht tegen machtsmisbruik, valse democratie, de afwezigheid van gerechtigheid en recht. Het lezen waard.

Alfabetisch overzicht van de recensies

Akutagawa, Ryonosuke - Rashomon
Alamedine, Rabih - I, The Divine
Amis, Martin - The House Of Meetings
Barnes, Julian - The Lemon Table
Barnes, Julian - The Porcupine
Brouwers, Jeroen - Datumloze Dagen
Chabon, Michael - The Yiddish Policemen's Union
Chatwin, Bruce - On The Black Hill
Coetzee, J.M. - Foe
Cunningham, Michael - The Home At The End Of The World
Davidson, Tony - Scar Culture
Deane, Seamus - Reading In The Dark
DeLillo, Don - Falling Man
Eggers, Dave - What Is The What?
El Saadawi, Nawal - The Fall Of The Imam
Estevez, Abilio - Distant Palaces
Franzen, Jonathan - The Discomfort Zone
Gabriel Garcia Marquez - In Evil Hour
Garcia Marquez, Gabriel - The General In His Labyrinth
House, Richard - Uninvited
Iweala, Uzodinma - Beasts Of No Nation
Kadare, Ismail - The File On H
McGregor, John - If Nobody Speaks Of Unremarkable Things
McInerney, Jay - The Good Life
Mitchell, David - Black Swan Green
Mulish, Harry - De Ontdekking Van De Hemel
Murakami - Haruki - After Dark
Murakami, Haruki - The Wild Sheep Chase
Nabokov, Vladimir - The Enchanter
Pavese, Cesare - The Devil In The Hills
Powers, Richard - The Echo Maker
Pynchon, Thomas - Against The Day
Roth, Philip - Everyman
Rushdie, Salman - Shalimar The Clown
Updike, John - Terrorist
Vargas Llosa, Mario - The Bad Girl
Zusak, Markus - The Book Thief

Don DeLillo - Falling Man (Scribner, 2007) ***½

Don DeLillo's "Falling Man" is de zoveelste poging van een Amerikaans schrijver om de gebeurtenis van 9/11 te verwerken in romanvorm, en het is waarschijnlijk ook die met het beste resultaat. Veel plot is er niet, een man die in één van de torens was, verwerkt de gebeurtenis als overlevende, vindt opnieuw steun bij de vrouw van wie hij gescheiden was, en poogt te communiceren met zijn zoon. DeLillo schrijft het verhaal bij een als een opvolging van korte situatieschetjes, nu eens vanuit het perspectief van Keith, de man, dan weer van Lianne, zijn echtgenote. Elk van de schetsjes zijn als borstelstreken op een groot canvas, indrukken weergevend, gevoelens, gedachten, en pas als je wat afstand neemt en het hele doek overschouwt, blijken ze een geheel te vormen. DeLillo schrijft meesterlijk, raak en met diepe gevoelens. De korte stukjes staan natuurlijk ook voor de versplintering, kwetsbaarheid en zinloosheid die ontstaan zijn na de aanval van Al Quaeda op de Twin Towers. DeLillo geeft geen concreet of ruimtelijk relaas, noch van de plot (voor zover er één is), noch van de tijdsverschillen, wat het verhaal een soort zwevende, abstracte dimensie geeft. De hoofdfiguren verwijderen zich van elkaar, elk in hun eigen wereld : "On these nights it seemed to her that they were falling out of the world. This was not a form of erotic illusion. She was continuing to withdraw, but calmly, in control. He was self-sequestered, as always, but with a spatial measure now, one of air miles and cities, a dimension of literal distance between himself and others". De hoofdfiguur krijgt zowat de dimensie van de figuur uit The Deer Hunter, die Russische roulette als enig zinvolle activiteit beschouwt, alleen heeft het hier een iets minder dramatische dimensie, spelend om geld in Vegas, maar de ingrediënten zijn dezelfde : sociale isolatie, existentiële zinloosheid, risico als noodzaak om nog iets te voelen. De titel, "Falling Man", verwijst natuurlijk naar de man die uit de toren springt, of nog juister, van de foto van die man, maar verwijst ook naar een performance artist uit de roman die deze gebeurtenis op de meest onverwachte plekken uitbeeldt, én uiteraard ook naar de hoofdfiguur en misschien zelfs naar de moderne mens in het algemeen. Enkele hoofdstukken vertelt DeLillo ook vanuit het perspectief van de terroristen zelf. En die overstijgen jammer genoeg niet de clichés die Amerikanen hebben over de moslims (en bij extensie over de rest van de wereld?). Het boek zou zonder deze stukken heel wat sterker zijn geweest. Toch het lezen waard.

Vladimir Nabokov - The Enchanter (Picador, 1986) ****

Deze heb ik onlangs bij De Slegte gekocht, de voorloper van Nabokov's Lolita, een novelle van 90 bladzijden. Nabokov was er zelf jaren van overtuigd de laatste versie van dit verhaal begin jaren '40 zelf vernietigd te hebben, maar het is opnieuw opgedoken en heruitgegeven, vertaald uit het Russisch door zijn zoon Dimitri. Het verhaal is dat van een man die seksueel aangetrokken wordt door een kind van 12 en er alles aan doet om in haar nabijheid te zijn en om haar uiteindelijk te kunnen bezitten, in de dubbele betekenis van het woord. Dit verhaal is ook nu nog de moeite wegens het onwaarschijnlijke schrijftalent van Nabokov. Hoewel hij het hoofdpersonage duidelijk moreel verwerpt, slaagt hij er toch op meesterlijke wijze in om de meest basaal erotische gevoelens subtiel en fijngevoelig weer te geven, waardoor een ambiguïteit ontstaat van afstoting en aantrekking. Het verhaal is niet alleen schitterend gecomponeerd, maar het is vooral zijn stijl die bewonderenswaardig is : de poëtische kracht van zijn taalgebruik, de beeldvorming, de economische spankracht van zijn schriftuur die zich beperkt tot het essentiële. Of zoals zijn zoon het omschrijft in het nawoord : "... the virtuosity consists in a deliberate vagueness of verbal and visual elements whose sum is a complex, otherwise undefinable, but totally precise unit of communication". Zelfs al is dit een minder werkje van Nabokov, het is toch mijlen verheven boven de pulp die vandaag op de meeste lijstjes met top-10 boeken van het jaar staan.

Jon McGregor - If Nobody Speaks Of Remarkable Things (Bloomsbury Publishing, 2002) ****

Als iemand je zei dat dit boek een veertigtal personages telt, waarvan slechts één of twee een naam hebben, dat er eigenlijk weinig plot in te bespeuren valt, en dat vele andere regels van de edele romankunst met de voeten worden getreden, zoals hele hoofdstukken waar elke zin met "Ik" begint, dan denk je al snel met een experimenteel vehikel te maken te hebben, maar niets is minder waar. Deze roman leest als een trein. McGregor gebruikt de techniek van Georges Perec in "Het Leven : Een Gebruiksaanwijzing", maar hier gaat het niet om een flatgebouw, maar om een straat, met de beschrijving van wat achter elk van de gevels gebeurt in het tijdsbestek van een dag, met één groot verschil met Perec : het gaat niet om een obsessieve beschrijving, wel om een emotionele en functionele opbouw, want al deze mensen kennen elkaar, ontmoeten elkaar, wat nog versterkt wordt door de schokkende gebeurtenis op het eind van de roman. Naast deze menselijke beschrijving van kleine dagelijkse gewoonten, is er het verhaal van de ik-persoon, een ongehuwde jonge vrouw die zwanger is en haar ouders hiervan op de hoogte moet stellen. De kracht van het verhaal ligt dus in de beschrijvingen die McGregor geeft en die zijn werkelijk schitterend, met een taalgebruik dat expressief, verfrissend en bijna goochelend is. De stijl, toon, structuur zijn van een zelden geziene schoonheid en poëtische kracht. Een sterke aanrader.