Roberto Bolaño - Cowboy Graves (Penguin, 2021) ***

 When Chilean author Roberto Bolaño died in 2003, he left behind his computers with lots of files of unpublished material. Some of those were just scraps of ideas and concepts, several were short stories or novellas that could be published as they were. Over the last years, several of these files have been prepared for publication, including the three novellas in this compilation: "Cowboy Graves", "French Comedy of Horrors", and "Fatherland". Based on the dates of the files, the first must have been written between 1995 and 1998, the second just before his death in 2003, and the last one around 1993. 

There are no surprises in the three novellas: the writing is fast-paced, Arturo Belano is the author's alter ego in the stories, which deal with writing poetry, politics and the revolution, with sentences full of uncertainty about things that happened or what may have motivated actions in the past. At the same time, the stories are full of concrete everyday activities, with a sense of mystery and humour about it, and the unpredictability of what may come next. 

Like in his other books, there is a wonderful admiration of poets and people who want to improve the world, all this written with a deep authenticity and openness of mind, lightfooted and full of the pleasure of writing. 

Fans of Bolaño should definitely seek this book out - even if it does not bring anything new - just for the joy of reading, while people less accustomed to his work, may want to start with "The Savage Detectives" or "2666". 

Roberto Bolaño - The Spirit Of Science Fiction (Picador, 2018) ***½

The "Spirit Of Science Fiction" is a story of two young poets, stranded in Mexico City and trying to get notoriety and recognition. One of them, Jan Schrella, is also passionate about science fiction, and half the novel are letters written by Jan to his idols of the science fiction genre: Alice Sheldon, Forrest J. Ackerman, Fritz Leiber, Ursula Le Guin, Robert Silverberg, James Hauer, which clearly remain unanswered, but that does not keep him from continuing to write. While Jan increasingly becomes a hermit in their flat, the other poet, Remo, is trying to build a life in the city and meet people.

The narrative chapters are not only interlaced with Jan's letters, but also with long dialogues and dreams. This is one of Bolaño's earlier works, now translated by his heirs. The novel shows all of his potential, his sense of literary experimentation, his fascination (and experience) with young people who devote their lives to something as commercially unsustainable as poetry. Also stylistically, the future writer is already present here, with descriptions full of alternate possibilities, uncertainties and open-endedness. His style is propulsed forward by his own love of language and the crazy thoughts that come up in his imagination. Because of all this, it's at times hard to follow what it is all about, but that's not really important. Even if not essential, Bolaño fans will be more than happy to have this translation, which, despite the fact that it's an early work, still stands well above the average of most books that are published today.

Roberto Bolaño - The Unknown University (Picador, 2013) ****

"The Unknown University" is a book of more than 800 pages, offering a collection of poems and texts that Bolaño wrote over the years, and found on his computer by his heirs. They decided to publish it as it was. The book comes with the original Spanish on the left page and the English translation on the right. This is fun, and it shows the freedom and creativity and insight of the translators.

His poems are all his own, little stories about crime and themes that come out of movies, or that could develop into movies, short reflections, melancholy moments, moments of fear and existential angst.

The book again demonstrates the formidable work energy that Bolaño had, producing words and sentences and texts in huge quantities. Many of the scraps of texts are possibly building blocks for new stories, possibly just short texts who can stand on their own, or as part of a string of like-minded texts that are sprinkled throughout the book. Obviously you cannot read this as a book. Keep it on your coffee table and read one poem or one text a day. It will keep you busy for a while. And fascinated.

Roberto Bolaño - A Little Lumpen Novelita (Picador, 2014) ****

I thought that I had read everything there was to ready by Bolaño, but I was wrong. More of his material is being translated, and we can be very happy for that.

In this 'novelita', a young girl - Bianca - and her younger brother live together in a small flat after the death of their parents in a car crash. Bianca, is the narrator of the story. She works as a waitress. One day her brother invites to friends to join them in the alreay small space, two petty criminals, one from Bologna and one from Lybia who looked like brothers. In order to escape their dreary situation, they plan to commit a robbery, based on some insights that they heard about a rich man's hidden stash.

This novelita is an unmistakable Bolaño story. The pace is fast, the writing is economic, the characters are human and real, and escape any stereotype (the petty criminals are friendly and help around the house and kitchen). Bianca's narrative is full of uncertainty. Every choice has several options, sentences hesitate, descriptions fail, interpretations become their opposite. Because of their poor financial situation, it does not seem to matter what they do any more. Even if everything is presented in a friendly way, and concepts such as ethics and morality become really blurry. But deep down, the misery and hopelessness reign.

What he writes is so good, it is so fluent, deep and comes over like a casual conversation or narrative.

Find it, read it.

Roberto Bolaño - The Insufferable Gaucho (New Directions, 2010) ****

Het is een beetje droevig. Dit was de enige proza-publicatie van Bolaño die nog ontbrak op mijn lijstje. Nu heb ik al zijn romans gelezen. Het droevige is dat er geen meer komen.

Maar "The Insufferable Gaucho" is het lezen waard, hoewel niet essentieel. Het titelverhaal gaat over een rijke advocaat die na een economische recessie naar het platteland gaat om te leven op zijn boerderij, en waar hij al evenmin past als in Buenos Aires. "Police Rat" wordte een politieverhaal gebracht vanuit het perspectief van een rat die politie-inspecteur is in de riolen, en waar een aantal bizarre moorden op ratten moeten worden opgelost.

Maar het grootste genot zijn Bolaño's essays op het eind van het boek : "Literature + Illness = Illness", of hoe schrijven de ziekte niet oplost, er geen zak aan verandert.

Aangrijpende tekstjes, zelfrelativerend en geestig, maar vooral aangrijpend.

"Needless to say, the consultation had not been reassuring, at all; the news my doctor had for me was unequivocally bad. I felt - I don't know - not exactly dizzy, which would have been understandable after all, but more as if everyone else had been stricken with dizziness, while I was the only one keeping reasonably calm and standing up straight, more or less. I had the impression that they were crawling on all fours, while I was upright or seated with my legs crossed, which to all intents and purposes is as good as standing or waling or maintaining a vertical position. I wouldn't, however, go so far as to say that I felt well, because it's one thing to remain upright while everyone else is on their hands and knees, and another thing entirely to watch, with a feeling I shall, for want of a better word, call tenderness or curiosity or morbid curiosity, while those around you are suddenly reduced, one and all, to crawling".

Of wat verder :

"When people are about to die, all they want to do is fuck. People in jails and hospitals, all they want to do is fuck. The helpless, the impotent, the castrated, all they want to do is fuck. The seriously injured, the suicidal, the impenitent disciples of Heidegger. Even Wittgenstein, the greatest philosopher of the twentieth century, all he wanted to do was fuck. Even the dead, I read somewhere, all they want to do is fuck. Sad to say and hard to admit, but that's the way it is".

Het concept van essay werd duidelijk geherdefinieerd door Bolaño tot een emotionele uitbarsting van woede en tederheid.

Zijn reflecties op Mallarmé en Baudelaire alleen zijn de aanschaf van dit boekje al waard.

Of nog deze over Kafka :

"Illness And Kafka

Elias Canetti, in his book on the twentieth century's greatest writer, says that Kafka understood that the dice had been rolled and that nothing could come between him and writing the day he spat blood for the first time. What do I mean when I say that nothing could come between him and his writing? To be honest, I don't really know. I guess I mean that Kafka understood that travel, sex, and books are paths that lead nowhere except to the loss of the self, and yet they must be followed and the self must be lost, in order to find it again, or to find something, whatever it may be - a book, an expression, a misplaced object - in order to find anything at all, a method, perhaps, and, with a bit of luck, the new, which has been there all along".

Om het cynisch te zeggen : Bolaño's leverziekte heeft hem ertoe aangezet om als een bezetene romans te beginnen schrijven, om zijn kinderen Lautaro en Alexandra iets te kunnen nalaten, niet de woorden van zijn poëzie, maar wel de centen van nog te verschijnen romans. Als iemand kan schrijven over de macht van ziekte, over ziekte en schrijven, dan is hij het wel.

En alles wat hij heeft geschreven, is het lezen meer dan waard, zegt een onvoorwaardelijke fan.

Roberto Bolaño - Woes Of The True Policeman (FSG, 2012) ****

"Woes Of The True Policeman" is het posthuum uitgegeven laatste werk van de Chileense meester, samengesteld uit fragmenten die op zijn computer en in schriftjes gevonden werden, maar ondanks dit puzzelwerk is het geheel toch vlot leesbaar. Bolaño's werk is sowieso al vaak schetsmatig, snel geschreven, ogenschijnlijk met de losse pols en in het moment.

De roman is een soort voorbereiding van zijn lijvige "2666", en speelt zich deels af in Barcelona in Spanje en in Santa Teresa in Mexico. Ook hier vinden we Oscar Amalfitano terug, de schrijver Arcimboldi, wiens fictieve oeuvre hier onder de loep wordt genomen. Amalfitano is met zijn dochter Rosa gevlucht uit Spanje, na een schandaal aan de universiteit waar hij professor literatuur was. Hij vindt een kluizenaarsplek als professor in het noorden van Mexico, bij de Amerikaanse grens, bij de woestijn van Sonora, in een stadje dat duidelijk door god en elk moreel besef verlaten is,en waar jonge vrouwen worden vermoord. En net zoals vele van zijn romans, gaat ook dit boek over literatuur, over literatuur en samenleving, over de rol en de taak van de schrijver en dichter.

De "true policeman" is de schrijver, die op zoek moet gaan naar wat er nu gebeurt in de roman, en voor Bolaño was literatuur een vorm van misdaad, tegen het regime, tegen gevestigde waarden.

Bovenal is dit opnieuw een heerlijke brok lektuur. Want zeg nu eerlijk, wie anders dan Bolaño kan volgende tekst geschreven hebben.

"The root of all my ills, thought Amalfitano sometimes, is my admiration for Jews, homosexuals and revolutionaries (true revolutionaries, the romantics and the dangerous madmen, not the apparatchiks of the Communist Party of Chile or its despicable thugs, those hideous gray beings). The root of all my ills, he thought, is my admiration for a certain kind of junkie (not the poet junkie or the artist junkie but the straight-up junkie, the kind you rarely come across, the kind who almost literally gnaws at himself, the kind like a black hole or a black eye, with no hands or legs, a black eye that never opens or closes, the Lost Witness of  the Tribe, the kind who seems to cling to drugs in the same way that drugs cling to him). The root of all my ills is my admiration for delinquents, whores, the mentally disturbed, said Amalfitano to himself with bitterness. When I was an adolescent I wanted to be a Jew, a Bolshevik, black, homosexual, a junkie, half-crazy, and - the crowning touch - a one-armed amputee, but all I became was a lterature professor. At least, thought Amalfitano, I've read thousands of books. At least I've become acquainted with the Poets and read the Novels. (The Poets, in Amalfitano's view, were those beings who flashed like lightning bolts, and the Novels were the stories that sprang from Don Quixote). At least I've read. At least I can still read, he said to himself, at once dubious and hopeful."

Getormenteerde zielen in een zieke samenleving, gevangen op plekken waar "de lust om te doden even groot is als de lust om te leven".

Zoals gebruikelijk bij Bolaño : niet te missen voor de fans, ook al zal het bekend voorkomen bij wie "2666" al heeft gelezen. Zelfs een half afgewerkt boek van de meester is nog altijd beter als een afgewerkte roman van één van onze prijswinnende schrijvers.

Roberto Bolaño - The Return (New Directions, 2010) ****

Ik moet zo stilletjes aan toch bijna zijn hele oeuvre achter de ogen hebben, met uitzondering van "The Insufferable Gaucho" en tot voor kort ook deze bundel kortverhalen, net zoals "Last Evenings On Earth" (2006) een samenvoegen van de twee Spaanse publicaties "Putas Asesinas" (2001) en "Llamadas Telefónicas" (1997), maar nu dan met de resterende verhalen.

Bolaño's verhalen zijn even donker als tragisch als vlot leesbaar. En creatief, en geschreven in dezelfde intieme vertelstijl, alsof je het relaas hier en nu onmiddellijk krijgt voorgeschoteld door een vriend die zijn hart blootlegt. Die ik-figuur kan zijn alter ego Arturo Belano zijn, maar ook een prof-voetballer bij Barcelona ("Buba"), een moordende hoer ("Murdering Whores"), een vrouwelijke porno-ster ("Joanna Silvestri"), om er maar een paar te noemen.

De ik-persoon in het titelverhaal, "The Return", is zelfs een lijk. De openingparagraaf  leest als volgt :

"I have good news and bad news. The good news is that there is life (of a kind) after death. The bad news is that Jean-Claude Villeneuve is a necrophiliac".

Er zijn ook verhalen zonder ik-figuur, zoals dat met de dialogerende politie-inspecteurs/folteraars ("Detectives") die hun vroegere klasmaatje Belano moeten ondervragen.

De sfeer is vol van de gruwel en de zwakte van het menselijk bestaan, maar Bolaño's openhartige en vaak tedere stijl maakt het lezen toch draagbaar. Een soort mengeling van het brutale entertainment van Quentin Tarantino en de psychologische gevoeligheid van Ang Lee.

"It was a dreary time in my life. I was going through a rough patch at work. I was supremely bored, though up till then I'd always been immune to boredom. I was going out with two women. That I do remember clearly. One of them was getting on a bit - she must have been about my age - and the other wasn't much more than a girl." (uit : "William Burns")

Een paar penseelstreken en de sfeer is gezet. Een sterke introductie tot Bolaño's oeuvre voor wie hem niet kent. Een must voor fans. Lezen dus.

Roberto Bolaño - The Third Reich (Farrar, Strauss & Giroux, 2011) ****

Geschreven in 1989, is deze roman van Bolaño ook in het Spaans pas in 2010 verschenen, eenmaal de schrijver postuum succes begon te krijgen. "The Third Reich" is een ongewone roman voor Bolaño, maar tegelijk ook niet.

Het verhaal op zich is al ongewoon. Een jong Duits koppel, Udo en Ingeborg gaan op vakantie naar de Costa Brava in Spanje. Udo is een spelhobbyist voor een soort ingewikkeld "Risk"-bordspel, waarin de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog opnieuw wordt gespeeld, maar dan met alle mogelijke strategische en tactische variaties van elke veldslag en troepenbeweging die mogelijk is. Udo hoopt er zijn beroep van te maken, door ook gespecialiseerde artikels te schrijven over strategie voor de kleine incrowd die wereldwijd betrokken is bij het spel.

Naast deze vreemde duik in de geschiedenis, komt Udo ook terug in de vakantie-omgeving uit zijn jeugd, in het hotelletje waar hij met zijn ouders kwam. Het jonge koppel wordt er op sleeptouw genomen, tegen Udo's zin, door een ander Duits koppel, dat elke avond wil gaan stappen, naar lokale bars, lokale restaurants, ... Udo wil ook contact leggen met El Quemado, een jongeman die waterfietsen verhuurt en onder de littekens staat van een brandincident.

Hij wordt half verliefd op Frau Else, de Duitse uitbaatster van het hotel, wiens man lijdt aan een dodelijke ziekte. Zijn nieuwe Duitse vriend Charly verdwijnt spoorloos. De vertrouwde wereld begint rond hem in te storten. Ingeborg gaat alleen terug naar Duitsland.

De zeer directe vertelstijl, met beschrijvingen van wat er in het moment gebeurt, zijn anders de nogal schetsmatige snelle stijl die Bolaño's andere werken kenmerkt.

Gaandeweg begint Udo de controle over zijn leven te verliezen, nachtmerries nemen toe, slapeloosheid toe, samen met een toenemende afstand tot zijn vriendin. Hier zijn we weer bij de echte Bolaño, een meester van de suggestie, van het oproepen van bevreemdende atmosferen. Horror kruipt het verhaal in, maar is eigenlijk niet te vatten, als iets "unheimlichs" dat de realiteit, of Udo's psyche beter weergeeft. Zoals Houlebequ's "La Carte Et Le Territoire", maar ook Hermann Hesses "Dag Glasperlenspiel", speelt Bolaño met het contrast tussen de echte realiteit en de afspiegeling ervan : de kaart, het spel, die beter te controleren zijn en als intellectualistische oefening meer aandacht krijgen dan de echte werkelijkheid, die door haar irrationaliteit en complexiteit niet te bevatten is, maar slechts te ondergaan.

Maar dan ontsnapt zelfs het spel aan de controle van de hoofdpersoon ...

Anders dan de andere Bolaño's, maar zeker bij de meest memorabele leeservaringen.


Roberto Bolaño - Last Evenings On Earth (Vintage, 2008) ***

"Last Evenings On Earth" is een bundeling kortverhalen die oorspronkelijk in het Spaans verschenen in "Putas Asesinas" en '"Llamadas Telefonicas". Het zijn typische Bolañoverhalen in de zin dat ze kort en schetsmatig zijn, met hoofdfiguren van wie de namen zelfs worden afgekort tot "A" en "B", en deze laatste is meestal het karakter dat de schrijver vertegenwoordigt.

De verhalen zijn alle doorspekt met autobiografische elementen, maar zoals vaak bij de schrijver is dat slechts de springplank voor een ontwikkeling van mogelijkheden. De realiteit zoals ze verlopen had kunnen zijn. Niet veel anders, gekristalliseerd rond één andere piste. Doordrenkt met droefheid, en cynisme. Ook flarden geweld, of eeder de dreiging van mogelijk geweld. Niet groots, klein, maar secuur.

Roberto Bolaño - The Secret Of Evil (New Directions, 2012) ****

Na zijn dood in 2003, werden op Bolaño's computer en in schriftjes nog een aantal onvoltooide teksten gevonden, maar toch voldoende afgewerkt om gepubliceerd te worden. "The Secret Of Evil" brengt deze negentien verhalen samen in een bundel, en we zijn er rijker om.

Bolaño's wereld is er altijd een geweest van zijdelingse benadering, een van mogelijkheden die aangeraakt maar nooit opgelost geraken, van verhaallijnen die beginnen maar in het niets oplossen. Voor elke andere auteur zouden deze tekstbundel niet kunnen, maar bij Bolaño wel. Het past in zijn universum dat de lezer met vragen blijft zitten.

We zouden overigens een paar heel sterke verhalen gemist hebben, zoals het eerste verhaal over hun eerste bovenburen in Mexico, autobiografisch, maar met die typische stijltrekjes die hem de gebeurtenissen in het appartement van de bovenburen doet verbeelden, zonder ze zeker te weten, vol gissingen en vermoedens. In dezelfde tekst leren we dat zijn ouders hem in die periode in een Opus Deï school plaatsten zonder het te weten, waar zijn " ... ethics teacher a self-confessed Nazi (was), which was weird, because he was a little guy from the Chiapas with indigenous features, who'd studied in Italy on a scholarship - a nice, dumb guy, basically, who would have been gassed by the real Nazis without a second thought".

Er zijn ook nog enkele verhalen over Arturo Belano - de auteurs alter ego - en Ulisses Lima, de hoofdfiguren uit The Savage Detectives.

Ook hier zijn literatuur en detectiveromans niet ver weg, maar het veruit grappigste verhaal is "The Colonel's Son", een hilarische beschrijving van een vampierenfilm die hij op de televisie gezien had. "I saw a movie on TV that could have been my biography or my autobiography or a summary of my days on this bitch of a planet. It scared me so fucking shitless I tell you I just about fell off my chair". ... "What I mean, just to be perfectly clear, is a film that cost about four euros or five dollars. I don't know who they conned to raise the money, but I can tell you that all the producer shelled out was just a bit of small change, and they had to make do with that. I can't even remember the title, really I can't, but I'll go to my grave callling it The Colonel's Son, and I swear it was the most democratic, the most revolutionary film I'd seen in ages, and I don't say that because the film in itself revolutionized anything, not at all, it was pathetic really, full of clichés and tired devices, prejudice and stereotypes, and yet at the same time every frame was infused with and gave off a revolutionary atmosphere, or rather an atmosphere in which you could sense the revolution, not in its totality, but in a fragment, in a minuscule, microscopic fragment of the revolution, as if you were watching Jurassic Park, say, except that the dinosaurs never showed, no, I mean as if it was Jurassic Park and no one ever mentioned the fucking reptiles, but their presence was inescapable and unbearable oppressive". Bolaño ten top dus. Het verhaal dat dan volgt is een zombie/vampierverhaal van een goorheid en brutaliteit om zelfs de films van Robert Rodriguez te doen verbleken.

Alle gebruikelijke ingrediënten zijn aanwezig : verschillende vertelperspectieven, spelen met taal, vlot leesbaar, indirecte verslaggeving (verschillende verhalen geven weer wat zich achter muren in andere kamers afspeelt). Met uitzondering van het vampierenverhaal is het allemaal zeer realistisch, maar dan van een werkelijkheid die niet te vatten is, die geen richting heeft, waarin figuren ronddwalen die bestaan zonder impact te hebben, die hun eigen unversum creëren, maar daarin falen, daarin verdwalen als in een labyrint zonder uitgang, zonder uitkomst, en waarin literatuur één mogelijkheid is om die verpletterende tocht op zoek naar schoonheid en geluk en rechtvaardigheid en erkenning en liefde tot een ander einde te brengen, maar die noodgedwongen eindigt in droefheid, of zelfs in droefheid die tot waanzin leidt, een einde dat vol alternatieve mogelijkheden is, maar die even noodgedwongen tot het rijk van de verbeelding behoren.

Absoluut niet te missen voor Bolañofans.


Nog meer van dit ....
Omdat ik dan toch in een Bolaño bui ben, heb ik al zijn romans en verhalenbundels gekocht (Amazon : 0,01£). De nog niet vertaalde zijn : "Woes of the True Policeman" dat later dit jaar verschijnt en "Un Novela Lumpen" dat waarschijnlijk in vertaling is. "The Return" en "The Insufferable Gaucho" heb ik niet tweedehands kunnen vinden.


Roberto Bolaño - Nazi Literature In The Americas (Picador, 1996) ****

Dit boek is een pseudo-beschrijving van de levens en werken van niet minder dan eenendertig schrijvers uit voornamelijk Latijns-Amerika. Alles is verzonnen, inclusief de referenties, de publicatiedata, de uitgeverijen en uitgevers. De levens van verschillende "nazi-auteurs" zijn met elkaar verweven, als familieleden, uitgevers en collega's die elkaar kenden, of verschrikkelijke vetes met elkaar uitvechten.

Zijn overzicht is natuurlijk ook een gigantische charge tegen het literair establishment, en tegen de gevestigde literatuur. "There can be no doubt that as soon as he glimpsed that world (of the rich), he wanted to belong to it. He soon realised that there were only two ways to achieve his aim : through violence, which was out of the question, since he was peaceable and timorous by nature, appalled by the mere sight of blood, or through literature, which is a surreptitious form of violence, a passport to respectability and can, in certain young and sensitive nations, disguise the social climber's origin".

Op het eind van het boek krijg je nog de "Epilogue For Monsters", met een dertig bladzijden overzicht van tweederangsauteurs, uitgeverijen en publicaties.

Geestig, tegendraads en donker.


Roberto Bolaño - Monsieur Pain (Picador, 1999) ***

"Monsieur Pain" is nog bevreemdender dan de andere Bolaño verhalen. Het vindt plaats in 1938 in Parijs en de hoofdfiguur, monsieur Pain, is gespecialiseerd in hypnose en acupunctuur. Hij wordt door een vroegere vriendin gevraagd om een stervende vriend, een Peruviaanse dichter, die leidt aan een niet aflatende hik, te helpen omdat de medische wereld geen oplossing vindt. Pain kan de patiënt één keer ontmoeten, maar dan gebeuren de vreemdste zaken, als in een droom, en wordt Pain tegengewerkt, niet meer bij de patiënt gelaten, en zelfs zijn opdrachtgeefster verdwijnt onverwacht.

De hele sfeer is er een van neerslachtigheid en onmacht, van irrationaliteit en de onmogelijkheid om in te grijpen in de realiteit, om contact te leggen, met de patiënt, de opdrachtgever, zelfs met zijn achtervolgers ...


Roberto Bolaño - Amulet (Picador, 1999) ****

In "Amulet" brengt Bolaño het verhaal van Auxilio Lacouture, die zich tijdens de bezetting van de Mexicaanse universiteit twaalf dagen in de damestoiletten opsluit tot het gevaar is geweken, een personage dat al in "The Savage Detectives" opduikt, maar hier als ik-persoon de kans krijgt haar relaas te doen.

Het boek begint realistisch, met de uitleg van Auxilio hoe ze haar idolen, de grote dichters Leon Felipe en Pedro Garfias als huishoudster gratis bijstaat, net zoals ze cirkelt rond het academische literaire milieu, hand- en spandiensten leverend waar nodig. Auxilio noemt zichzelf "de moeder van de Mexicaanse poëzie", ze kent alle dichters en alle dichters kennen haar.

In de roman komen Arturo Belano en Ernesto San Epifano ook aan bod, in een randplot rond een zakelijke deal met een lokale pooier en drugsdealer.

Naarmate het verhaal evolueert beginnen tijd en ruimte te schuiven, als onvaste gegevens die Auxilio buiten elke normale logica de droomwereld in stuurt, "... a special kind of silence prevailed, a silence that figures neither in musical nor philosophical dictionaries, as if time were coming apart and flying in different directions simultaneously, a pure time, neither verbal nor composed of gestures and actions", en de realiteit wordt alsmaar vager, wellicht door honger en eenzame opsluiting, een afspiegeling van de innerlijke nachtmerrie die Auxilio doormaakt, met vooruitzichten van de toekomstige receptie van literaire grootheden in deze en volgende eeuw, met bedenkingen over Ezra Pound en Ruben Dario, met bedenkingen over de samenleving en Chili onder Allende en Pinochet en over de nood om de poëtische traditie om te gooien.

Enkele hoofdstukken van de roman worden ingenomen door de mythe van Erigone en Orestes, halfzus en halfbroer, van wie de eerste door de tweede vermoord moet worden, maar geen enkel rationeel argument kan haar aanzetten hem te verlaten, want beiden zijn verliefd op elkaar. "And it is from that moment on, that is, after having been moved, that Orestes began to give serious thought to the idea of protecting Erigone from the dangers besetting her in devastated Argos, which consisted, fundamentally, of his own madness, his homicidal fury, his shame and repentance, that is, the components of what he liked to call the destiny of Orestes, a high-sounding name for self-destruction." Maar wanneer Orestes dan nadien met zijn vriend Pylades door het land trekt : "Hippies, with no ties to hold us, turning life into an art".

De waanzin en hallucinaties nemen toe tot het laatste hoofdstuk, een echte droomsequentie, zonder raakvlakken met tijd en ruimte, of toch niet met vaste tijd en vaste ruimte, met een visioen van een kloof in een vallei, waar kinderen zingend naartoe marcheren, hun onvermijdelijke dood tegemoet. En zij, Auxilio, de Moeder van de Poëzie, ziet al haar kinderen hun dood instappen : "And although the song I heard was about war, about the heroic deeds of a whole generation of young Latin Americans led to sacrifice, I knew that above and beyond all, it was about courage and mirrors, desire and pleasure. And that song is our amulet".


Roberto Bolaño - By Night In Chile (Vintage, 2000) ***

"By Night In Chile" brengt het sterfbedverslag van Sebastian Urrutia Lacroix, priester van Opus Dei, maar tegelijk ook literatuurkenner, die nog voor hij zijn laatste adem uitblaast wil uitleggen waarom hij vrede heeft met zichzelf ondanks de aanklacht van een 'wisened youth'.

Deze context leidt onvermijdelijk tot literatuur als verdichting, maar ook, door de doodstrijd, als een lange hallucinatie of droom of nachtmerrie, wie zal het zeggen, waar rationaliteit en lineariteit ver te zoeken zijn, maar angst en haat, verpersoonlijkt door de heren Raef en Etah, alomtegenwoordig, ondanks de gelijkmoedigheid die de ik-persoon beweert te hebben.

Een van die zijverhalen is de taak die de schrijver kreeg van de junta van Pinochet om zijn volledig kabinet opleiding te geven in de communistische teksten, met Marx en Hegel natuurlijk als de basiscursus.

Een vreemd boek, op zijn zachtst gezegd, en wat zwaarder op de hand dan de andere romans hierboven vermeld.

Roberto Bolaño - The Skating Rink (Picador, 2010) ****

"The skating rink" is Bolaño's eerste gepubliceerde roman, en daarom niet toevallig ook een van zijn meest toegankelijke. Zoals in vele van zijn latere verhalen, vertellen de personages elk hun deel van het verhaal, in de typische directe stijl die bijna al zijn romans kenmerken.

Het verhaal speelt zich af in Catalonië, waar de schrijver zelf lange tijd woonde en zoals één van de personages ook werkte als nachtwachter op een camping aan de kust. De ingrediënten van zijn korte tienjarige carrière zijn hier al aanwezig : politieke corruptie, erotiek, poëzie en literatuur, machtsmisbruik, moord, en een aantal karakters die door de wereld zijn uitgespuwd of die er hun plaats niet in vonden.

Kunstzinnig en evenwichtig, leest het verhaal als een trein. Een prima introductie voor wie terugdijnst voor de dikte van zijn echte meesterwerken : "The Savage Detectives" en "2666".

Roberto Bolaño - Distant Star (New Directions, 2004) ****

Wie Bolaño kent van zijn "2666" en "The Savage Detectives" zal met plezier ook dit oudere en dunnere werkje van hem lezen. Het verhaal beschrijft het leven van de Chileense dichter Alberto Ruiz-Tagle, een absolute romanticus die de donkerste kant van het Pinochet-regime mee gestalte geeft, en tegelijk een "bekende Chileen" van dat moment wordt, door spectulaire events zoals het schrijven van gedichten in de lucht met vliegtuigrook, of hoe noem je zoiets.

Bolaño's stijl is zoals in zijn later werk ook nu al zeer vertellend, eerder dan beschrijvend of expressief, en dit zonder veel franje of uitweidingen, terugkijkend op de gebeurtenissen zoals die jaren geleden plaats hebben gevonden. Zijn thema's van literaire en poëtische kringen, de marginale dichters die de ziel van de mens en het universum willen raken, en die in permanent conflict is met de botte, materialistische maatschappij waarin ze vertoeven. Het knappe van dit verhaal is dat de hoofdfiguur de brug vormt tussen beide, en door zijn opportunisme een "distant star" wordt.

Een sterke aanrader.

Roberto Bolaño - 2666 (Picador, 2009) *****

Van de vakantieweken geprofiteerd om eindelijk Roberto Bolaño's "2666" te lezen, een mastodont van een roman, ambitieus, verreikend, vernieuwend, verbazingwekkend, ... woorden schieten tekort om deze moloch van bij de duizend bladzijden te omschrijven.

Ik verwijs graag naar Wikipedia voor meer factuele info over de roman.

"2666" bestaat dus uit vijf delen, die Bolaño zelf kort voor zijn dood nog liever als verschillende boeken had willen uitgeven, maar zijn broer en uitgever beslisten er anders over, en waarschijnlijk terecht. De rode draad doorheen de vijf delen is de Duitse schrijver Benno von Archimboldi, maar elk deel kan ook als een op zich staande roman worden gelezen.

Net zoals in "The Savage Detectives", speelt Bolaño met de grenzen van de roman.

Er zijn ten eerste geen echte hoofdfiguren, wel gebeurtenissen of personen waarrond de personages cirkelen, pogend te begrijpen wat er gebeurt, of pogend dichter bij de verdwenen personen te komen, maar vaak tevergeefs.

Ten tweede is er het vertelperspectief. Dat is redelijk beschrijvend, afstandelijk zelfs, geschreven vanuit een half-alwetend verteller, of half-onwetend zo je wil, want Bolaño gebruikt veel de ongebruikelijke techniek van verschillende alternatieven te bieden voor drijfveren of verklaring van feiten. Zinnen die een structuur hebben als "Hij deed het omdat hij kwaad was, of misschien verveeld, of misschien helemaal zonder reden", zijn vaak voorkomend. Die afstandelijkheid, gekoppeld met de halve onwetendheid creëert of versterkt het gevoel van een realiteit die er wel is, maar die tegelijk toch telkens weer ontsnapt aan ons bevattingsvermogen. Wat overblijft is een voorbijglijdende massa van gebeurtenissen en mensen en gevoelens die zich ontwikkelen, opduiken en weer verdwijnen en in essentie niet rationeel vatbaar zijn. In die zin is hij verwant aan Pynchon, met een stijl die wel glashelder is. Of je krijgt een verschuivend perspectief. In het lange "The Part About The Crimes" verschuift het perspectief van het ene personage naar het andere, die soms uit het niets naar het voorplan komen, gedurende enige tijd de gebeurtenissen volgen of beïnvloeden, om dan weer naar het achterplan of helemaal uit de roman te verdwijnen.

Ten derde is er de schrijfstijl. Die doet me denken aan de grote Russen uit het eind van de 19e eeuw, zeer verhalend en de actie beschrijvend, maar zonder specifieke emotionele expressiviteit na te streven. Zijn stijl is wel glashelder en van een zeer hoge densiteit. Op elke bladzijde worden nieuwe verhalen gebracht, elk idee dat bij hem opkomt, elk personage leidt weer tot een nieuw en bijkomend achtergrondverhaal. Het aantal levensgeschiedenissen in de roman moet in de honderden lopen, die soms als Russische matroesjka poppen in elkaar zijn geschoven. Bolaño is ook uitermate geestig en hij aarzelt niet om overdreven of grappig uit de hoek te komen.

Ten vierde is de plot. Alles draait rond de figuur van de Duitse schrijver Benno von Archimboldi, een schuilnaam voor een auteur die slechts weinigen ooit hebben ontmoet en die elke aandacht mijdt. In deel één zijn vier literatuurdeskundigen naar hem op zoek, en komen dan te weten dat hij ergens in Mexico, in Santa Teresa, een grote industriestad op de grens met de Verenigde Staten is opgemerkt. Ze reizen hier naartoe om hem te vinden. In Santa Teresa zijn op dat moment, en in de voorbije jaren, meer dan tweehonderdvijftig jonge vrouwen verkracht en vermoord teruggevonden. De volgende delen van het boek draaien rond deze moorden, en elk van de vermoorde lichamen wordt beschreven in een eindeloos, bijna hypnotisch massale opeenstapeling van menselijke gruwel. Bolano's beschrijving van dit alles blijft klinisch, met veel technische en forensische details. De pers, de politie, de familieleden, de gevangenisdirecteur, boeven en anderen draaien rond deze gebeurtenissen heen, proberen een stap verder te komen, verliezen hun interesse, krijgen andere opdrachten toegewezen, en het moorden gaat maar door, eindeloos lang.

In het laatste deel wordt dan het geheimzinnige leven van Archimboldi dan zelf uit de doeken gedaan, een verhaal dat een roman, misschien zelfs tien romans waard is, en de relatie met de moordeen in Santa Teresa verduidelijkt, of juist helemaal niet.

Net zoals in "The Savage Detectives", is de realiteit de wereld, ook al is Santa Teresa het middelpunt ervan. De actie vindt plaats in heel Europa, inclusief Rusland, Oekraïne, Italië, Spanje, de Verenigde Staten, Duitsland, .... die Bolaño beschrijft alsof hij er zelf overal is geweest.

Ik zou nog bladzijden kunnen doorgaan met  Bolaño's uniciteit en meesterschap te beschrijven.

Je zou het een literair equivalent kunnen noemen van de films van Robert Rodriguez en David Lynch, maar dan met de omvang en de verduistering en verwarring die we ook kennen van Pynchon : onze realiteit is een vreemde, wrede, irrationele bedoening die ons raakt, waar we beperkt op kunnen ingrijpen en in wezen onmogelijk te vatten is. Bolaño lezen is dit echt ervaren, en tegelijk ongelooflijk genieten van zijn eindeloze vertelkunst, intelligente spitsvondigheden en taalkunstzinnigheid.

Niet te missen.

Roberto Bolaño - The Savage Detectives (Picador, 2008) *****

Een sterke aanrader. Roberto Bolaño is een Chileens dichter die in deze lijvige roman zijn eigen leven en ervaringen in een ongelooflijke knappe verhaalstructuur giet.

In de "roman" staan de hoofdpersonages, Arturo Belano en Ulises Lima, voor respectievelijk de auteur en zijn vriend Mario Santiago. Het hele verhaal wordt verteld door tientallen mensen die ze in hun leven zijn tegengekomen : liefjes, literaire contacten, andere bohémiens, andere schrijvers, familieleden.

Het verhaal is uiteraard geen detective in de zuiverste zin : het verhoudt zich tot een echte detectiveroman zoals het "sardine spel" zich tot "verstoppertje" verhoudt.  In het eerste geval verstopt één kind zich en gaan alle andere zoeken tot de laatste hen heeft gevonden. Dat gevoel krijg je bij het lezen van het boek. Niemand weet waar ze zijn of wat ze doen, maar iedereen is op zoek naar hen. Het is een omgekeerde detectiveroman. Het is geen "whodunnit", maar eerder een "whathavetheydone"? In het eerste geval is er iets gebeurd en zoekt idereen naar de dader. Hier is er niets gebeurd, maar iedereen is op zoek naar die twee figuren. Waarom iedereen hen zoekt is niet altijd duidelijk. Wat ze überhaupt hebben gepresteerd, zeker literair om al die aandacht waard te zijn, is nog meer de vraag. Maar de zoektocht zelf, is er één die het leven en de wereld doorkruist.

Belano en Ulises zelf zijn op zoek naar de ultieme poëzie, één die aansluit bij hun moderne leefwereld, en hoewel ze er zelf niet in slagen dit op een leefbare manier te doen, vallen ze zonder enige basis de "oude" dichters aan, met Octavio Paz, de grote Mexicaanse dichter als de gebeten hond, en hij komt zelf ook als personage voor, samen met nog een hele rist andere Latijns-Amerikaanse schrijvers. De echte stroming waar ze bij aansloten was die van het "infrarealismo", hier in het boek "visceral realism" genoemd.

Het verhaal zelf is ondanks de 650 bladzijden puur leesgenot van begin tot eind. Er gebeurt eigenlijk weinig maar toch gigantisch veel, tussen de verschillende personages, tussen hun ongebreidelde leven van drugs en seks en links activisme, ze vluchten voor bandieten, ze vermoorden iemand, ze verhongeren in Parijs, in Spanje, in Israel en zelfs in Liberia. Ze schrapen hun leven bij elkaar, zonder enige redelijkheid, misbruik makend van hun vrienden en kennissen, maar met een ongelooflijke passie voor hun literatuur en met een ongelooflijke aversie voor de bourgeoisie. Maar het leuke is dat Bolaño door de verschillende perspectieven er in slaagt om ook deze passie zwaar op de korrel te nemen, en die te parodiëren.

Terwijl iederen op zoek is naar Belano en Lima, zijn beiden op zoek naar Cesárea Tinajero, de stichtster van hun "visceral realism", van wie niemand ooit iets heeft gelezen en die niemand zich eigenlijk goed herinnert. Ze wordt zo een soort mythische figuur die wanneer ze haar uiteindelijk op het spoor komen, hen confronteert met de echte realiteit.

Elk van de vertellers brengt het verhaal dan nog in zijn eigen stijl en met zijn eigen stem : de geesteszieke architect/schoonvader, de alcoholieke uitgever, de rijke cultuurminnende advocaat die in elke zin Latijnse citaten gebruikt, de eerste verteller Juan Garcia Madero die elke literaire stijlfiguur kent. Hun visie op nieuwe feiten en gekende feiten zijn vaak verrassend en onthult vaak meer over de psyche van de verteller dan over de personages. En het zijn er tientallen en tientallen die hun mening geven, hun visie, al dan niet met gezag of kennis, maar ze hebben wel een mening die het verhaal lichtjes vooruit helpt, dat alsmaar donkerder en ontzagwekkender wordt.

Door die vele vertellers leest het boek vlot, omdat ze de lezer aanspreken in een echte "parlando" stijl, zoals ze het in realiteit ook zouden doen, eerder dan een geschreven stijl.

Een boek over het leven zelf, over de jeugd, over ambitie en verlangen, over mislukking en ontnuchtering.

Niet te missen!

Roberto Bolaño - Antwerp (New Directions Books, 2010) ****

Volgens de Chileense schrijver Roberto Bolaño zelf was dit het enige boek waar hij niet verlegen om was. Bolaño was in de eerste plaats dichter, maar schreef ook enkele turven van romans, waarvan ik er nu één van aan het lezen ben. "Antwerp" is een soort tussenvorm : een dun boekje over een moord, maar dan op een dusdanig hermetische wijze geschreven dat het gebeuren maar zijdelings aangeraakt wordt.

De stijl is schitterend : omfloerst, nevelig, lyrisch, mythisch. Elke zin is nieuw, anders, verfrissend, ongewoon, onduidelijk te plaatsen in de context. Het boekje bestaat uit 56 hoofdstukjes van elk ongeveer één bladzijde. De realiteit is niet te vatten, niet met rationaliteit, niet met logica. Ook literatuur moet een omtrekkende beweging maken, proberen de zaken te vatten, te raken, tot leven te wekken.

"There are no rules. ("Tell that stupid Arnold Bennett that all his rules about plot only apply to novels that are copies of other novels") And so on and so on. I, too, am fleeing Colan Yar. I've worked with retarded people, at a campground, picking pineapples, harvesting crops, unloading ships. Everything drove me towards this place, this vacant lot where nothing remains to be said .... "At least you're with beautiful girls" ... "I'd say the only beautiful thing here is the language" ... "I mean it in the most literal way" ... (Applause.)"

Een leeservaring.