Ik heb in de voorbije jaren de vele atheïstische werken gelezen van Richard Dawkins, Daniel Dennett, Michel Onfray, Christopher Hitchens, Victor Stenger die allen vanuit hun eigen vakgebied proberen te bewijzen dat god niet bestaat, niet kan bestaan, en dat het geloof, elk geloof, een grote zinsbegoocheling is. Het wordt een genre op zich. Er zijn ook boeken die het geloof in het midden houden, zoals "Why God Won't Go Away" van biologen Newberg en D'Aquila.
Het kan er bij mij niet in dat mensen in deze tijd van zogenaamde ontwikkeling, algemene opvoeding, wetenschap en technologie nog geloven in god, het hiernamaals, mirakels en heiligen.
Het geloof heeft echter nog altijd een grote greep op de samenleving, ze bepaalt de politiek (en uiteraard ook andersom), leidt tot oorlogen, maar ook tot groot medeleven en positieve actie. Dat fantasie op een dergelijke grootschalige manier invloed heeft op de werkelijkheid is amper te vatten. Vandaar mijn lektuur.
Israel Finkelstein & Neil Asher Silberman - The Bible Unearthed (Simon & Schuster, 2002) ****
Laten we beginnen bij het begin, het Oude Testament, de Torah. De Israelische archeologen Finkelstein en Silberman geven weer hoe het huidige Israel en Palestina er in de duizend jaar voor Christus hebben uitgezien aan de hand van opgravingen in de hele streek. Hun slotconclusie is dat de de bijbel een politiek verhaal is dat de verschillende volkeren van de streek moest verenigen en tegelijk legitimiteit geven aan de inwoners van Judea, een kleine gemeenschap. Vele kleine vondsten wijzen op de aanwezigheid van nomaden, herders en kleine boerendorpen, maar van de grote constructies uit de tijden van David en Solomon, zoals in de bijbel beschreven, werd nooit een spoor gevonden, terwijl gelijkaardige structuren, net zoals in Griekenland of Egypte of Irak uiteraard wel grote archeologische sites achterlieten. Zeer goed gedocumenteerd en boeiende lektuur. Beide auteurs worden intussen door sommige van hun landgenoten als "revisionistisch" bestempeld, of hoe een woord plots een omgekeerde betekenis kan krijgen. Eerst stond het voor wie de feiten ontkende, nu plots ook voor wie feiten aanbrengt.
Simon Sebag Montefiore - Jerusalem, The Biography (Vintage, 2012) *****
Hét non-fiction boek van het jaar is ongetwijfeld "Jerusalem, The Biography", waarin Montefiore de geschiedenis van de stad doorheen de millennia verteld. De kracht van het boek schuilt in de rijkdom aan bronnen gekoppeld aan een afgunstwekkend vertellend gemak. De grote krachtlijnen en ontwikkelingen in de geschiedenis van de stad als onderdeel van de wereldgeschiedenis blijven altijd centraal en duidelijk zichtbaar, helder uitgelegd en verstaanbaar voor historische leken zoals uw dienaar, maar tegelijk doorspekt Montefiore het geheel met de kleinere aspecten van keizers, koningen, hogepriesters en presidenten, inclusief de eventuele roddels.
Wie dit boek leest, en geconfronteerd wordt met het eindeloze bloedvergieten dat al duizenden jaren in deze stad aan de gang is, inclusief een aantal volledige verwoestingen en het uitmoorden van alle inwoners, kan zich terecht afvragen of en hoe dit ooit zal eindigen. De hele geschiedenis van het menselijk ras, de waanzin van godsdienst en de meedogenloosheid van machthebbers en would-be machthebbers, het gekonkel en gemoord achter de schermen om persoonlijke macht te verwerven of te behouden, en tegelijk met gemak zowel de eigen clan als de tegenstander opofferend, resulterend in eindeloze rijen onschuldige en nutteloze slachtoffers, worden gekristalliseerd in dit overzicht van duizenden jaren in het leven van één stad, Jeruzalem.
Is er hoop? "Here, more than anywhere else on earth, we crave, we hope and we search for any drop of the elixir of tolerance, sharing and generosity to act as the antidote to the arsenic of prejudice, exclusivity and possessiveness. It is not always easy to find".
Lezen!
Selina O'Grady - And Man Created God (Atlantic Books, 2012) ****
In tegenstelling tot bovenstaande afbeelding, heeft mijn uitgave de ondertitel "Kings, Cults, And Conquests At The Time Of Jesus", wat een betere omschrijving geeft van de inhoud. O'Grady, historica en BBC producer, geeft in dit vlot leesbare boek een overzicht van de grote religies rond de eerste Eeuw van onze jaartelling.
Centraal staan het Christendom en het leven van Jezus, maar ook de grote andere religies zoals het jodendom, het boeddhisme, confucianisme komen aan bod. Minder gekende cultussen, zoals die van de eenogige Afrikaanse koningin Candace Amamirenes, van Isis en Ahura Mazda worden ook belicht.
O'Grady beschrijft vooral, geeft context, en weigert ook keuzen te maken tussen wat historisch is en wat tot het domein van de fictie behoort. Haar overzicht is voor een deel overlappend met Montefiore's Jerusalem, maar omdat hun uitgangspunten verschillend zijn, kan ik beide toch aanraden.
Ze legt ook uit waarom, tussen al die apocalyptische geloofsovertuigingen, het christendom uiteindelijk het pleit heeft gewonnen.
Bart Ehrman - Forged (Harper, 2011) ***
Het Nieuwe Testament dan. Bijbeldeskundige Bart Ehrman heeft al een hele reeks boeken op zijn naam staan die de verschillende aspecten van de bijbel vanuit historisch en literair oogpunt bespreken. Als streng gelovige student, zijn tijdens zijn studies theologie zijn ogen geopend door de echte feiten. De tegenstrijdigheden tussen de verhalen van de vier evangelisten, de verschillende strekkingen in de vroege Kerk en de keuze van waarom de verhalen die we kennen uiteindelijk in de canon werden opgenomen, eerder dan alle andere verhalen die de ronde deden, werden al in eerdere boeken van hem verteld. "Misquoting Jesus" en "Jesus, Interrupted" zijn het lezen waard.
In "Forged", gaat hij dieper in op de bewuste tekstmanipulaties die door de eeuwen heen aan het Nieuw Testament werden toegevoegd, met als enig doel het grote gelijk te halen voor de strekking binnen het christendom waar de bedrieger voor stond.
Onthullend en ontluisterend.
Bart Ehrman - Lost Christianities (Oxford University Press, 2003) ***
Dan heb ik ook maar zijn andere, oudere werk opgezocht. "Lost Christianities" geeft een overzicht van de andere afsplitsingen van het christelijk geloof die uiteindelijk het onderspit hebben moeten delven tegen wat we vandaag Het Nieuw Testament noemen, zoals de gnostici, de ebionieten en de marcionieten om de belangrijkste te noemen.
Net zoals zijn andere publicaties, is ook dit boek zeer goed gedocumenteerd en een oogopener voor wie met de bijbel opgroeide, en ook vlot leesbaar.
John Allen Paulos - Irreligion (Hill & Wang, 2009) ****
Zijn eerste stelling is :
a. Everything has a cause, or perhaps many causes
b. Nothing has its own cause
c. Causal chains can't go on forever
d. So there has to be a first cause
e. That first cause is God, who therefore exists.
Zo begint elk hoofdstuk met een stelling, en nadien ontkracht hij die op basis van interne tegenstrijdigheden, er telkens ook wetenschappelijke wetenswaardigheden, er wat kansrekenen en filosofie aan toe voegend.
Uiteraard passeren ook Augustinus en Pascal de revue, net zoals Darwin, Diderot, Wittgenstein en Bertrand Russell.
Een pretentieloze kommentaar op godsdienst, en een frisse stem tussen het zwaar geschut van Dawkins en anderen. Paulos wil niet overtuigen, hij wil de overtuigden een ander, speels en subtiel perspectief bieden.
Met de feesten in het verschiet, kan ik elk van bovenstaande boeken aanraden voor onder kerstboom.
