Ian McEwan - Lessons (Jonathan Cape, 2022) ***

In the aftermath of the second world war, Roland Baines is sent to boarding school in England. Despite his young age, he starts a sexual relationship with his much older piano teacher. We follow Baines' throughout his life, his marriage, his son, his wife's disappearance, the relationship with his in-laws, his new partner in life, until his old age. 

His personal life happens against the background of the history of the 20th century - from the Second World War to the Suez and Cuban Missile Crises, from Tchernobyl and the fall of the Berlin Wall to the current pandemic and climate change - which shapes Baines' life as much as his own willingness to shape his own life. 

This is a McEwan novel, so almost by definition it is easy to recommend. The language, the style, the composition, the pace ... are all controlled, carefully crafted and precise. 

But maybe the time span is too long, and Baines' life moves too fast to allow for the typical in-depth psychological approach that we are used from other McEwan novels and plays. Even if you can sympathise with the main characters, you do not have the time to grow into them, because they've already stepped up to another phase in their life. 

It's a too distant depiction of the actual traumatising events Roland Baines has been subjected to. 

Ian McEwan - Sweet Tooth (Vintage, 2013) ****

Serena Frome is an intelligent, educated and cultivated person, who gets hired to join MI5 as the result of a love affair with her history teacher. She is confronted with two love stories that form the plot lines of the novel. The first one is with her former history teacher, who suddenly dumps her and disappears, the second one with a young and promising novelist who gets recruited by Serena to offer some counterforce against the communist influence in British literature.

McEwan is his own brilliant self. Through the very personal and emotional narrative by Serena, who sees and understands only half of what is happening, McEwan tells a tale of post-Cold War Britain and the place of literature and desinformation in global politics, while at the same keeping us captivated with a detective story about the mysterious disappearance of her former professor, and on top of this all some essential questions are asked about moral principles and ethics, as in who's on the good side of history and how far can an individual go to without being compromised, and even deeper: what if love and ethics collude?

The novel is - as can expected - carefully crafted, well-structured and very entertaining. Serena is real-life person, with her skills and flaws, uncertainties and strong character, some moral flexibility but with principles. And it is through the contradictions of her character that we can also perceive the different sides of our own world: its truth and deception, and apparent truths which had been lies and guaranteed lies which appear to have some truth in them.

Ian McEwan - Nutshell (Penguin, 2016) ***½

How wonderful when Ian McEwen describes human life in all its vulnerabilities, perversities, evil and goodness. How great when the characters are all too human, yet a little exaggerated to make the story compelling. How great when he makes these characters' desire for freedom and self-determination clash with conventions of marriage. How great to show the tragedy of humanity among people who are very close to each other: husband and wife and the husband's brother who is also the wife's lover. How great to put all the ingredients of a tragedy in place and one day: lust, betrayal, murder, greed.

... and how amazing when all this human toil is told from the perspective of the unborn child in the womb of one of the story's protagonists?

... and how attractive when the foetus narrator has this all-knowing, all savouring cynical streak about him, complaining as much about the dick entering his mother's vagina as he can savour the excellent wine she is drinking, and even able to tell from which château.

... but the whole human tragedy, however insignificant and small, has a serious impact on the little boy who's ready to strangle himself with the umbilical cord, the only thing he might be able to do in his little womb-world of powerlessness.

"Outside these warm, living walls an icy tale slides towards its hideous conclusion. (...) The cork is drawn from one more bottle, then, too soon, another. I'm washed far downstream of drunkenness, my senses blur their words but I hear in them the form of my ruin. Shadow figures on a bloody screen are arguing in hopeless struggle with their fate. Their voices rise and fall. When they don't accuse or wrangle, they conspire. What's said hangs in the air, like a Beijing smog".

McEwan at his best.

Ian McEwan - The Children Act (Vintage, 2014) ***

Een vrouwelijke rechter moet een oordeel vellen in een zaak van een religieus gezin dat weigert om hun minderjarig kind te laten behandelen voor zijn ziekte. McEwan maakt er voor de rechter een persoonlijke ethische queeste van, want ook zij wordt geconfronteerd met keuzes in haar huwelijk nu haar man vreemd gaat met een veel jongere vrouw. Hij legt het conflict tussen haar twijfels en overtuigingen op zijn eigen mooie manier bloot, menselijk, herkenbaar en alles eindigend met een groot vraagteken.

Een typische McEwan, maar zeker niet bij zijn beste boeken.

Ian McEwan

Omdat ik "On Chesil Beach", "Saturday", "The Atonement", en "For You" zo sterk vond, heb ik beslist om alle romans van Ian  McEwan te lezen.

Zijn eerste romans zijn luguber, knap verteld en met personages die psychisch verscheurd zijn door duidelijke of minder duidelijke redenen. De verhaallijnen zijn nogal direct en extreem, en in die zin minder realistisch dan zijn latere romans. Toch zijn beide aan  te bevelen.

Ian McEwan - The Cement Garden (Vintage, 1978/1997) ***½

In "The Cement Garden" groeien vier kinderen op zonder ouders, nadat ze hun moeder in de kelder hebben begraven. Jack, de ik-figuur, is een veertienjarige die hun relaas doet op een soms lakoniek manhaftige, maar ook onschuldige manier van een jongen van die leeftijd. Omdat de kinderen nogal sterk in leeftijd verschillen, en als gezin samen willen blijven, verstoppen ze het overlijden van hun moeder voor de buitenwereld.

Dit basisgegeven zorgt voor een klein onderzoek naar moraliteit, of hoe kinderen zonder begeleiding zelf met goed en kwaad omgaan. Een soort "Lord Of The Rings" maar dan binnen een gezinssituatie, met de oudere zus die de anderen aanzet tot orde en correct gedrag, maar zonder er zich zelf veel aan te storen. Het jongste zoontje kan zelfs gekleed gaan als meisje want dat heeft hij liever.

De relaties tussen de kinderen zijn bits en innig, en echt een plezier om lezen, net zoals de stijl die McEwan hanteert om de leefwereld vanuit het perspectief van een veertienjarige te vertellen. Het is niet moeilijk om je in zijn plaats te stellen, ondanks de wat overdreven context. McEwan zal later sterker vertellen, en met meer spankracht, maar dan startend met meer alledaagse gegevens.


Ian McEwan - The Comfort Of Strangers (Picador, 1982) ***½

De titel van de roman is op zich al sterk. Colin en Mary, een jong Brits koppel, op reis in Venetië,  is op zoek naar wat hen nog verbindt, buiten de seks dan, en komt in een voor hen totaal verwarrende en bizarre omgeving terecht, waar ze de controle verliezen over wat ze doen.

De verhaalsymboliek ligt er bij momenten nogal dik op, met een nachtelijke verdwaling in de stad omdat ze hun adres niet meer kennen, een verplicht diner dat hen genereus wordt aangeboden hoewel beiden geen zin hebben. Anderzijds is de sfeer absoluut unheimlich van bij het begin. Het getrouwde koppel dat ze ontmoeten, Robert en Caroline, kent hen beter dan ze zichzelf kennen, ze wringen zich in het leven van Colin en Mary, die zich maar niet los kunnen maken van dit vreemde, oudere koppel, van wie de gulheid geen enkel duidelijk motief heeft.

Het geheel is verbijsterend en schokkend zelfs, maar is nog te direct en te onwaarschijnlijk, een euvel dat McEwan met zijn latere romans oplost.

Ian McEwan - Solar (Jonathan Cape, 2010) ***

Eén van de mindere werken van Ian McEwan, zonder twijfel een van de beste hedendaagse auteurs.

De hoofdfiguur, Michael Beard, is theoretisch fysicus, wint zelfs de Nobelprijs, en gaat nadien aan de slag als specialist in clean-tech. De hele problematiek van global warming, samen met de verschillende standpunten over oorzaken en oplossingen krijgen we over ons dak. Parallel aan deze grote maatschappelijke problematiek, loopt Beards persoonlijk leven, evenzeer gekweld door vragen rond verantwoordelijkheid, ethiek en schuld. Ondanks het gewicht van het onderwerp, poogt McEwan lichtvoetig te blijven, inclusief de lichte spot waarmee hij zijn hoofdpersonage ten tonele brengt.

En dat is misschien het fundamentele probleem met dit boek : het is iets te sterk structureel opgebouwd, met verhaallijnen, inclusief de levensloop van het personage, die ondergeschikt worden aan zijn bouwwerk, waardoor het geheel nogal onwaarschijnlijk overkomt, en ergens wringt, zowel qua toon als qua plot.

Lees beter eerst "On Chesil Beach" of "Saturday".

Ian McEwan - Saturday (Anchor Books, 2006) ****½

Gefascineerd door al het moois dat ik het voorbije jaar las van Ian McEwan, heb ik nu ook "Saturday" gelezen, dat enkele jaren geleden al de hemel werd ingeprezen. En terecht. Op een tijdsspanne van één dag (een zaterdag) in het leven van een neurochirurg en zijn gezin, weet McEwan ons het leven zelf voor te schotelen, met alle angst en hoop die ons zo dierbaar is : de ouders, de kinderen, de job, het huis, de echtelijke relatie.
De rust van één dag wordt al van bij het begin verstoord door de angst voor terreur die de hoofdfiguur bekruipt als hij slapeloos door het raam kijkt, nog voor het krieken van de dag.

Maar de terreur die volgt, komt niet van de grote gemediatiseerde wereld van spectaculaire incidenten, maar van de gestoorde geest van iemand die hij toevallig tegenkomt. Het zou elk van ons kunnen zijn. En het komt niet van buitenaf, maar van binnenuit.

Onnodig het te zeggen, de normale wereld van de neurochirurg wordt brutaal uit elkaar geslagen in de loop van de dag.

Ik ga de plot niet verklappen, maar McEwan toont zich opnieuw de literaire meester die we verwachten. Levensecht, vol nuance en subtiele maar krachtige gevoelens. Hij behandelt ook de grote thema's van vandaag, zoals geweld, kunst, politiek, en de persoonlijke grenzen van moreel besef. Wat kan ik doen en niet? En in welk omstandigheden. Het is juist de subtiliteit waarmee hij al die onderwerpen in de plot verwerkt zonder daarom de grenzen van zijn realisme te moeten verleggen, die het geheel bijzonder sterk maakt.
Een sterke aanrader!

Ian McEwan - For You (The Libretto) (2008) *****

Na "Atonement" en het nog verbluffender "On Chesil Beach", schrijft Ian McEwan nu dit geestige libretto "For You". Een prachtig verhaal van een iets oudere componist/dirigent die de greep op zijn omgeving en relaties begint te verliezen, en dat qua plot doet denken aan het komische theater van eind 19e eeuw, vol misverstanden, overspel, binnen- en buitenlopende personages, meesters en knechten. Het boekje bestaat deels uit toneeldialogen, deels uit gezongen stukken (op rijm). In zijn eenvoud en door McEwan's onwaarschijnlijk sterke pen is dit een echt pareltje. Zowat elk personage heeft een verkeerd beeld van de realiteit, zowel op zichzelf, als over de relaties met de anderen, als over wat er nu precies gebeurt of zou moeten gebeuren. En deze opeenstapelingen van veronderstellingen leidt natuurlijk tot onvermijdelijke chaos en de hele intellectueel-artistieke mikmak escaleert tot een ordinair politie-onderzoek, met alle personages, politieagenten en kamermeid, die samen unisono de grote finale zingen. Een briljante stijloefening. Een snoepje van een boekje.

Ian McEwan - Child In Time (1984) ***

Nederlandse titel : Het Kind In De Tijd

Dan maar ook dit vroeger boek van McEwan ter hand genomen. De ingrediënten van zijn later succes zijn aanwezig, zijn kunde om echte gevoelens op te roepen, relaties te beschrijven, maar dit verhaal blijft steken op een te abstract niveau. Hij polariseert de mens tussen man-vrouw, sterk-zwak, hiërarchisch-voorspelbaar versus kwantumfysisch-onvoorspelbaar, en weeft daar zijn plot rond, waardoor sommige karakters en gebeurtenissen, net zoals bij Mulisch, té conceptueel overkomen als de vertegenwoordiger van één of ander hoger abstract concept. Ook de motieven van kind-zijn en het motief van de tijd, wordt op een bijna exhaustieve manier in beeld gebracht (het kind als wezen, als houding, als opvoedkundig concept, als herinnering, het kind in ons, enz, net zoals de fysische tijd, de beleefde tijd, teruggaan in de tijd, het overstijgen van de tijd). Het is allemaal nogal te nadrukkelijk, wat de beleving ervan in de weg staat. Maar waar Mulisch gevangen bleef in dit soort maniëristisch gemaneuvreer, heeft McEwan het beste uit deze roman later tot een veel hoger niveau van authenticiteit en uitgepuurdere stijl getild. Het is niet slecht, maar niet te vergelijken met zijn latere werk.

Ian McEwan - On Chesil Beach (Anchor Books, 2008) *****

Nederlandse titel : Aan Chesil Beach

Dit is zonder meer één van de beste boeken van het jaar. Ian McEwan brengt het verhaal van de huwelijksnacht van een jong en maagdelijk koppel. Geen van hen heeft "de daad" al gedaan, en in de veranderende morele wereld van begin de jaren '60 creëert dat de nodige spanning tussen vrijgevigheid naar de ander en angst voor het onbekende en voor het mislukken. McEwan is absoluut genadeloos in het haarfijn ontrafelen en beschrijven van de gevoelens van beide personages, en van de reacties van de ander tegenover de vermeende wederzijdse gevoelens. Het doorkruisen van de echte diepe gevoelens die beiden voor elkaar voelen met de angst voor het zichzelf blootgeven - letterlijk én figuurlijk - is verbluffend neergepend. McEwan is inderdaad meedogenloos in zijn beschrijving, maar ook tegelijk zeer medelevend met zijn twee hoofdpersonages, die beiden mensen van vlees en bloed zijn, interessant en goed opgevoed, hoewel van een ander sociaal milieu. McEwan maakt vaak gebruik van een techniek die Milan Kundera in al zijn romans gebruikt : een vraag stellen en die dan zelf beantwoorden. Bijvoorbeeld : "How did they meet, and why were these lovers in a modern age so timid and innocent? They regarded themselves as too sophisticated to believe in destiny, but still, it remained a paradox to them that so momentous a meeting should have been accidental, so dependent on a hundred minor events and choices." Zeker lezen!