Dave Eggers - What Is The What? (McSweeney's, 2007) ****

Dave Eggers is zonder enige twijfel één van de beste jonge schrijvers van het moment, die met "You Shall Know Our Velocity" één van de beste, meest intense en grappige boeken van de laatste jaren heeft geschreven, maar ook "A Heartbreaking Work Of Staggering Genius" was een plezier om lezen. Beide boeken zijn geschreven in de tegenwoordige tijd door een ik-figuur, alsof je het hele verhaal op het moment zelf meemaakt. De afstand tussen schrijver en lezer is hierdoor minimaal, en je leeft mee met de waanzinnige emotionele en impulsieve jeugdige daden van de hoofdfiguren, wat tot een unieke leeservaring leidt. Met dit boek gooit hij het over een totaal andere boeg. Hoewel technisch gezien een roman, omdat hij er hier en daar wat fictie heeft toegevoegd, is dit boek het echt gebeurde relaas van een Soedanese vluchteling die als jongen uit zijn dorp vluchtte tijdens een plunder- en rooftocht, alleen en zonder ouders, om dan samen met enkele honderden jongens, dan tienduizenden anderen het land ontvluchtte, om eerst drie jaar in Ethopië, dan tien jaar in Kenya in een vluchtelingenkampen te moeten leven, om dan uiteindelijk naar de Verenigde Staten te mogen emigreren. Je zou het boek dus eerder als een getuigenis kunnen omschrijven, waarvan Eggers de ghost writer is, maar wat voor een ghost writer. Eggers schrijftalent, zowel qua stijl als qua compositie, tillen dit natuurlijk tot een literair niveau in vergelijking met andere getuigenverslagen, en het geheel wordt er des te reëler en aangrijpender door. Maar verrassend genoeg breekt Eggers met zijn normale aanpak, en wordt het verhaal verteld vanuit het perspectief van de 28-jarige vluchteling in zijn huidige Amerikaanse omgeving. Dat biedt Eggers de mogelijkheid om ook de Amerikaanse wantoestanden aan de kaak te stellen (criminaliteit, gebrekkige gezondheidszorg, hypocrisie, racisme, ...), maar door het verschil in tijd en ruimte, samen met het permanent onderbreken van het relaas door Amerikaanse gebeurtenissen toe te voegen, wordt een grotere afstand gecreëerd tegenover de meest pijnlijke momenten uit het leven van de jongen, die nu uiteraard in het verleden liggen, en waarvan we bij het begin al weten dat hij het allemaal overleeft. En misschien is het creëren van deze afstand bewust, om de meegemaakte horror iets beschrijfbaarder te maken, iets minder direct, als een bijna klinische oefening om de emoties in bedwang te kunnen houden. Want in alle eerlijkheid, wat hier wordt beschreven tart alle verbeelding van menselijke monsterlijkheden. Dat de internationale gemeenschap hier met handen en voeten gebonden naar stond te kijken zonder te kunnen ingrijpen, is één van de grote schandalen van vorige eeuw, en het probleem is er vandaag nog altijd, in Soedan, in Darfur. De echte kracht van het boek gaat natuurlijk uit van de zeer heldere en eerlijke vertelstijl van de ik-figuur, met al zijn goede en slechte kanten. Het is een boek dat je doet huilen van afgrijzen en machteloosheid, maar ook van plezier door het genot, de vriendschap, de misverstanden, die in kleine plekjes aanwezig blijven onder lotgenoten, en die het leven nog ergens draaglijk maken. Dit is een dijk van een boek. Geen grote literatuur, maar wel verplichte lektuur, en een getuigenis om nooit te vergeten.


De Soedanese vluchteling, Valentino Achak Deng, heeft nu zijn eigen website, die hij gebruikt als communicatiemiddel om het lot van zijn landgenoten te helpen verbeteren : www.valentinoachakdeng.com. De opbrengst van de verkoop van het boek gaat overigens integraal naar de stichting. Een genereus gebaar van de schrijver.