Stefan Themerson - Kardinaal Pölätüo (Bezige Bij, 1967) ****

Stefan Themerson lezen is een ervaring. Hij heeft zelf fysica gestudeerd en nadien architectuur, maar het is toch vooral de filosofie en de letteren die hem aanspreken. Themerson combineert dit vaak met absurde of zelfs knotsgekke verhalen om zijn wereldvisie kracht bij te zetten.

Deze roman is niet echt de term 'roman' waard, maar wat is het dan? Het is een soort filosofisch-religieuze fictie, zonder plot maar met veel fictief gefilosofeer van Kardinaal Pölätüo, dat vooral vol dwaasheden en ongerijmdheden zit.

De kardinaal is adviseur van Koning Umberto van Italië, en door zijn relatie met Gravin Angelique Kostrowicki, verwekt hij een kind (in 1862), dat niemand minder is dan Guillaume Apollinaire, geboren in 1880, die hij koste wat het kost om het leven wil brengen, omdat er slechts één zaak het geloof kan aantasten, en dat is de 'Dichter', eerder nog dan de wetenschap. Daarom pleit de kardinaal eerst bij de Koning om alle pasgeborenen af te maken, maar dat weigert de koning, en de kardinaal kan zich uiteindelijk vinden in een alomvattende oorlog zo'n achttien jaar later waar Guillaume zeker zal voor worden gerecruteerd om dan met grote zekerheid om te komen.

De 'roman' is geschreven als een filosofisch traktaat, in verschillende brieven, invalshoeken, met heel veel bladzijden in twee kolommen geschreven, want de kardinaal geloofde in twee manieren om de werkelijkheid te bevatten, de directe manier door de openbaring van God zelve en de ervaring van gelovige van deze openbaring door gebed en inzicht, en de indirecte manier, namelijk die van de wetenschap, die een omweg nodig heeft om tot dezelfde kennis te komen. Het is overigens vanzelfsprekend dat bij elke tegenstrijdigheid de directe manier de voorrang krijgt. Maar er zijn ook formules, vraag-en-antwoord sessies en een uitgebreid lexicon achteraan die alle woorden een seksuele connotatie geeft.

Spitsvondig en geestig.

Stefan Themerson - Hobson's Island (Faber & Faber, 1988) ***½

In Stefan Themerson's laatste roman, komen de karakters uit zijn andere boeken samen op Hobson's Island, een rots tussen Cornwall en Ierland, maar geologisch gezien eerder Frans.

De naam van het eiland komt van Thomas Hobson (of niet?), en daar is enige discussie over. De familie Shepherd mag het eiland beheren, en ze leven er gelukkig en vegetarisch tot hun idyllische omgeving wordt verstoord. Een afgezette Afrikaanse dictator wordt er om politieke redenen opgevangen, de kleinzoon van de oorspronkelijke Hobson komt zijn eiland opeisen, de geheime dienst komt er een nieuw wetenschappelijk experiment testen, kortom de arme familie Shepherd wordt ingehaald door de waanzin van onze huidige samenleving.

Zoals in zijn vorige romans mengt Themerson een wat satirische en koldereske benadering met fijnzinnige gevoelige momenten, een soort intern conflict dat niet door velen zal gesmaakt worden. Themerson is ook een filosoof die zowel de grote als de kleine vraagstukken van het leven geestig aan bod weet te brengen.

Geestig en plezierig.


De personages in de roman :

President van Bukumla (zoon van generaal Pięść)
Princess Zuppa (dochter van generaal Pięść)
Dr. Goldfinger
Nemo - de man die geen woord zegt
De familie D'Eath (grootvader, zoon, kleinzoon)
Captain Pain-In-The-Neck
Pierrot en Marie-Claire (Franse geheim agenten)
Jonathan, de kamerknecht van kardinaal Pölätüo
Herr Schmied, Herr Braun en Herr Fischer : Zwisterse bankiers

Stefan Themerson - The Mystery Of The Sardine (Faber & Faber, 1986) ***½

Een al wat oudere roman, maar me sterk aangeraden (dank, Walter!), en terecht. Themerson schrijft met ongelooflijke precisie en gevoel voor ritme, op een zeer toegankelijke en vlotte manier. Het verhaal is echter minder duidelijk en rechtlijnig.

Een hond die dienst doet als terroristische boodschapper ontploft, en doodt hierbij een jongeman en rukt de benen af van een professor. Het onderzoek naar de gebeurtenis en zijn mogelijke daders, wordt met de nodige klinische en onderzoekende afstandelijkheid behandeld, zowel door de politie als door de schrijver.
Geen van beiden maakt ons echter veel wijzer, en het mysterie van de sardine blijft eigenlijk een groot mysterie. Alle personages blijken wel met elkaar een zekere verwantschap te hebben (familiebanden, liefdesrelaties, intellectuele, professionele, geografische, ...), maar geen van hen is echt de protagonist te noemen. De eerste protagonist, een schrijver, gaat bijvoorbeeld al zeer snel dood. Het verhaal evolueert op dezelfde manier, zonder duidelijke richting.

De toegankelijke schrijfstijl en de gemakkelijk te begrijpen handelingen staan in schril contrast met de enige vragen die tellen, namelijk "wat gebeurt hier eigenlijk?" of "hoe staan al die zaken met elkaar in verband?"

Maar misschien is het zelf al irrelevant om die vraag te stellen.

[Lady Cooper speaking] “. . . What is the purpose of piling up and up all those isolated irrelevancies, all those unconnected facts and people near or far if you can’t link them together, hiddenly or not.”
“But I can,” he [the Minister of Imponderabilia] said.
“No,” she said.
“Yes,” he said.
“You really mean that all those various things can be linked with something? Something definite?”
“Yes.”
“Well, what is it? What is this mysterious something?”
“It isn’t a ’something,’ it’s ’somebody.’”
“A person?”
“Yes.”
“Can you tell me who?”
“I can.”
“Well, who?”
“You,” he said.

De personages komen ook terug in de andere romans van Themerson : General Piesc, Princess Zuppa, Cardinal Pölätüo, Joseph Kszak, the Minister Of Imponderabilia. Anderen komen enkel in deze roman voor, maar zijn niet minder kleurrijk : Miss Prentice, the palmist; Captain Casanova-Bridgewater, Don José Mariá López, a Spanish priest, Mrs Massgrave, ... and the Mad Hatter.

Logica, filosofie, kunst, psychologie, paranormale en abnormale gebeurtenissen doorkruisen elkaar zonder enige hiërarchie, oorzaak of consequentie, of het moet zijn dat ik iets heb gemist. In elk geval, het mysterie blijft bestaan, en dat is waarschijnlijk maar goed ook. Prettige literatuur. Zonder pretensie, anders, lichtvoetig.

Intussen verfilmd door Erik Van Zuylen in 2005.