Philip Roth is één van mijn favoriete schrijvers, omdat hij de menselijke zwakten en verlangens op een directe en begripvolle weergeeft in een proza dat zonder gekunsteld te zijn, toch rijk is. "Everyman" brengt het levensverhaal van een art director van een reclamebureau, die carrière heeft gemaakt, drie maal is gescheiden, en naarmate zijn leven vordert alles ziet afkalven rond hem, en op zijn zeventigste krampachtig probeert vast te houden aan de paar relaties die hij nog heeft : zijn dochter en zijn broer. Rondom hem vallen de mensen als bosjes, geveld door ziekten, de een na de ander, geveld door de dood uiteindelijk : "
Old age isn't a battle; old age is a massacre". Maar naast die uiteindelijke onherroepelijke en finale vernietiging ("(he)
knew without a doubt that God is a fiction and this was the only life he'd have") is er ook het leven met al zijn kleine aspecten, maar ook positieve gevoelens, van man en vrouw, ouders en kinderen. Maar de kracht van Roth is dat hij met dit gegeven, leven en dood, een compositie neerzet die literair weer een krachttoer is, zonder dat het opvalt. De opbouw van het verhaal, de doorheen lopende tijdsmomenten, het terugkijken op het leven in a-chronologische volgorde, de beschrijvingen, de dialogen, het vloeit allemaal zo perfect ineen, het is zo gaaf geweven. Ik ken slechts één boek dat hiermee te vergelijken is en dat is "American Pastoral", ook van Roth. Het boek begint bij de begrafenis van de hoofdfiguur, op de begraafplaats waar zijn ouders zijn begraven, en het boek eindigt als de hoofdfiguur de graven van zijn ouders bezoekt op dezelfde plek. En dan zijn er nog de kleine symbooltjes, maar zo uit het leven gegrepen, zijn vader is juwelier, gespecialiseerd in klokken én diamanten juwelen, symbool voor vergankelijkheid én duurzaamheid. Het zwemmen in zee, zijn favoriete hobby, staat voor de gulzigheid om volledig op te gaan in het leven : "
... for the best of boyhood, for the tubular sprout that was then his body and that rode the waves from way out where they began to build, rode them with his arms pointed like an arrowhead and the skinny rest of him following behind like the arrow's shaft, rode them all the way in to where his rib cage scraped against the tiny sharp pebbles and jagged clamshells and pulverized seashells at the edge of the shore and he hustled to his feet and hurriedly turned and went lurching through the low surf until it was knee high and deep enough for him to plunge in and begin swimming madly out to the rising breakers - into the advancing, green Atlantic, rolling unstoppably toward him like the obstinate fact of the future- and, if he was lucky, make it there in time to catch the next big wave and then the next and the next and the next until from the low slant of inland sunlight glittering across the water he knew it was time to go". Zo wil hij zelf na zijn pensioen eindelijk zijn creativiteit kunstzinnig aanwenden door eindelijk te beginnen schilderen, om dan te beseffen dat ook dat niet meer lukt. Je hebt geen tweede leven. Je hebt er maar één. Deze korte roman verwijst uiteraard naar het middeleeuwse moraliteitsverhaal dat wij kennen onder de naam "Elkerlyck", en dat ook aan de grondslag ligt van het Engelse "Everyman". In dit verhaal wordt Everyman ook door iedereen verlaten, en hij blijft hij alleen over. Zijn begrafenis in het begin van het boek eindigt met volgende zin : "
In a matter of minutes, everybody had walked away -- wearily and tearfully walked away from our species' least favorite activity -- and he was left behind. Of course, as when anyone dies, though many were grief-stricken, others remained unperturbed, or found themselves relieved, or, for reasons good or bad, were genuinely pleased."
Het boek is niet lang. Dus herlezen loont.
Het boek heeft meer warmte dan het cynische Ravelstein van Saul Bellow, het laatste boek van die andere grote joodse Noordamerikaanse schrijver, maar ze zijn wel vergelijkbaar in het moeten verwerken, het afstand nemen, het onder ogen durven zien van het ouder worden, het aftakelen, het dood gaan.
