W.G. Sebald - The Rings Of Saturn (Vintage, 2020) ****½

German author W.G. Sebald was also a professor of literature, and was appointed at the University of East Anglia in Norwich UK. Like his other novels "Austerlitz"(2001), "A Place In the Country" (1998), and "The Emigrants" (1992), Sebald's writing fits in a category of its own, a kind of literary non-fiction. In "The Rings Of Saturn", originally published in German in 1995, he describes a long walk along the British east coast, starting is Lowestoft, walking south to Orford, then travelling back inland to the north-west. 

Like in his other books, the travels are just a pretext to tell stories and reflections on historical events that took place in relation to the places he visits. As you can see from the 'content' pages below, he can talk about almost anything yet always with a great passion for the subject, a kind of naive enthusiasm while keeping a cynical distance at the same time. He talks about Chateaubriand, Sir Thomas Browne, Swinburne, fishing fleets, a matchstick model of the Temple of Jerusalem, recession-hit seaside towns, wooded hills, Joseph Conrad, Rembrandt's "Anatomy Lesson," the natural history of the herring, the massive bombings of WWII, the dowager empress Tzu Hsi, and the silk industry in Norwich. His deep interest lies always in the past, in the 19th and early 20th century, and his mood is one of melancholy as if he had hoped to have witnessed those things first hand. His knowledge on the subjects he covers is wide, and he must often also acknowledge that he does not know how he knows this. He can say, "I could not identify where I read this information".

He marvels at the world, at people, at inventions, at nature and animals, and whatever the subject, his writing is entertaining, beautiful and very literary. And always, behind the light-footed tone, behind the apparent sometimes insignificant trivia, behind the text, there is a sense of loss, of doom, of darkness. 

On Sir Thomas Browne: 

"Browne's writing can be held back by the force of gravitation, but when he does succeed in rising higher and higher through the circles of his spiralling prose, borne aloft like a glider on warm currents of air, even today the reader is overcome by a sense of levitation. The greater the distance, the clearer the view: one sees the tiniest of details with the utmost clarity. It is as if one were looking through a reversed opera glass and through a microscope at the same time. And yet, says Browne, all knowl­edge is enveloped in darkness. "What we perceive are no more than isolated lights in the abyss of ignorance, in the shadow-filled edifice of the world". (p. 19)

On the herring:  

"An idiosyncrasy peculiar to the herring is that, when dead, it begins to glow; this property, which resembles phosphorescence and is yet altogether different, peaks a few days after death and then ebbs away as the fish decays. For a long time no one could account for this glowing of the lifeless herring, and indeed I believe that it still remains unex­plained. Around 1870, when projects for the total illumination of our cities were everywhere afoot, two English scientists with the apt names of Herrington and Lightbown investigated the unusual phenomenon in the hope that the luminous substance exuded by dead herrings would lead to a formula for an organic source of light that had the capacity to regenerate itself. The failure of this eccentric undertaking, as I read some time ago in a history of artificial light, constituted no more than a negligible setback in the relentless conquest of darkness." (p. 58-59)

Yet his trivia are also fun. He knows how to take the reader by the hand, and make him/her look at things differently. He also tells for instance the story of his grandmather who kept goldfish, and who washed her each of them with soap every day, and then put them on the windowsill to let them enjoy the air a little bit, before putting them back in their aquarium. Or this description is typical of how he builds up his descriptions to a climax. 

"No details of the end of the three-master have come down to us. There were eye­witnesses who claimed to have seen the commander of the English fleet, the Earl of Sandwich, who weighed almost twenty-four stone, gesticulating on the afterdeck as the flames encircled him. All we know for certain is that his bloated body was washed up on the beach near Harwich a few weeks later. The seams of his uniform had burst asunder, the buttonholes were torn open, yet the Order of the Garter still gleamed in undiminished splendour" (p. 77)

I can also appreciate his view on Belgium, yet not entirely either. 

"And indeed, to this day one sees in Belgium a distinctive ugliness, dating from the time when the Congo colony was exploited without restraint and manifested in the macabre atmosphere of certain salons and the strikingly stunted growth of the popu­lation, such as one rarely comes across elsewhere." (p. 122)

Deep down, something is indeed terribly wrong with our world, and he sees things evolving for the worst, affecting the author too. 

"It is as if everything was somehow hollowed out. Everything is on the point of decline, and only the weeds flourish: bindweed strangles the shrubs, the yellow roots of nettles creep onward in the soil, burdock stands a whole head taller than oneself, brown rot and greenfly are everywhere, and even the sheets of paper on which one endeavours to put together a few words and sentences seem covered in mildew. For days and weeks on end one racks one's brains to no avail, and, if asked, one could not say whether one goes on writing purely out of habit, or a craving for admiration, or because one knows not how to do anything other, or out of sheer wonderment, despair or outrage, any more than one could say whether writing renders one more perceptive or more insane" (p. 182)

Brilliant. 

 

W.G. Sebald - A Place In the Country (Penguin, 2013) ****

Het is aan weinigen gegeven om een het werk van andere schrijvers te bespreken in een stijl die even, zo niet meer literair is dan de besproken werken. Sebald is één van die weinigen, die vol enthousiasme en met een groot hart schrijft over kunstenaars die hem boeien. In dit geval bespreekt hij de levens en werken van Johann Peter Hebel, Jean-Jacques Rousseau, Edward Mörike, Gottfried Keller, Robert Walser en Jan Peter Tripp, met uitzondering van Rousseau allen grote onbekenden voor mij.

Sebald maakt geen wetenschap van zijn essays, het zijn eerder zoektochten in de eigenheid van de schrijver, in de context waarin werd geschreven, met als enige bedoeling om zijn bewondering voor de auteurs weer te geven, maar zonder daarom alle kritische zin op te geven. Het gaat Sebald zelfs niet om de hoge literaire waarde van de auteurs, maar eerder om hun passie, hun obsessie, hun waanzin die hen aanzette om van tekst hun leven te maken.

Zo beschrijft hij hoe Hebel, de man die kortverhalen schreef maar ook mee de "huiskalender" opstelde, de verspilling van de oorlog aan te klagen door te berekenen dat om een schip te maken 1000 bomen nodig zijn, 200.000 pond ijzer, 6.500 el canvas voor de zeilen, 164.000 pond touwen en tuig, of in totaal een gewicht per boot van 5 miljoen pond, en dit is zonder de bemanning, de voorraden en de wapens mee te rekenen, met als enig doel om gezonken te worden bij de eerste zeeslag. Wat een verspilling.

Sebald is ook het verbanningsoord van Jean-Jacques Rousseau gaan opzoeken, op het Isle St. Pierre in het meer van Bienne bij Bern in Zwitserland, waar de Franse filosoof enkele jaren verbleef. Sebald is er enkele weken gebleven, heeft er de werken die Rousseau er schreef gelezen, is nadien de originele stukken in verschillende Europese bibliotheken gaan bekijken en is zelfs naar Corsica het kasteel gaan bezoeken waar Rousseau zou hebben gewoond had hij toen aanvaard om gouverneur van het eiland te worden, wat hij afwees omdat hij een gebrek aan comfort vreesde. Het resultaat van al dit onderzoek balt Sebald in een kleine twintig bladzijden. Omdat Rousseau verslaafd was aan schrijven, verplicht hij zichzelf om alle planten op het eilandje te verzamelen en in kaart te brengen, enkel en alleen om niet te hoeven denken en schrijven.

Robert Walser leefde van 1878 tot 1956 in bittere armoede, en dit ondanks literaire erkenning, en eindigde zijn leven in eenzaamheid in verschillende sanatoria waar hij na een zenuwinzinking terecht was gekomen. Sebald beschrijft hoe Walser zelfs de kleinste objecten, zoals assen, een naald, een potlood, een lucifer leven kon inblazen, kleine dingen die hij nog bezat. Hij citeert de volgende zin van Walser over as :

"Indeed, if one goes into this apparently uninteresting subject in any depth, there is quite a lot to be said about it which is not at all uninteresting; if, for example, one blows on ash it displays not the least reluctance to fly off instantly in all directions. Ash is submissiveness, worthlessness, irrelevance itself, and best of all, it is itself pervaded by the belief that it is fit for nothing. Is it possible to be more helpless, more impotent, and more wretched than ash? Not very easily. Could anything be more compliant and more tolerant? Hardly. Ash has no notion of character and is further from any kind of wood than dejection is from exhiliration. Where there is ash there is actually nothing at all. Tread on ash, and you will barely notice that you've stepped on anything".

Sebald gaat dan zelf verder : "The intense pathos of this passage - there is nothing which comes near it in the whole twentieth-century German literature, not even in Kafka - lies in the fact that here, in this apparently casual treatise on ash, needle, pencil and matchstick, the author is in truth writing about his own martyrdom, for these four objects are not randomly strung together but are the writer's own instruments of torture, or at any rate those which he needs in order to stage his own personal auto-da-fé - and what remains once the fire has died down".

Literatuur over literatuur. We love it.

Zelfs voor ignoramussen als uw dienaar die al deze auteurs niet kende, blijft dit boek(je) het lezen waard.

W.G Sebald - Austerlitz (Penguin, 2002) *****

Toegegeven, soms mis je pas uitgekomen romans. Ze worden de hemel ingeprezen, en je weet van niets, alsof je op een andere planeet woont. Dit is er zo een.

Ik had van Sebald al "The Emigrants" gelezen, maar Austerlitz is zoveel fijner. Sebald is de documentalist van het leven. De man die kleine dingen en details belangrijk vindt en die ook vastlegt, in zijn boeken, en in de vele foto's die hij zoals gebruikelijk in zijn romans plaatst om zaken te verduidelijken, om de authenticiteit van het vertelde kracht bij te zetten.

In "Austerlitz" laat de ik-verteller, die amper terzake doet, tenzij als verslaggever, Austerlitz zijn verhaal doen, die van een joodse jongen die in 1939 naar Groot-Brittannië verplaatst wordt om in een pleeggezin terecht te komen dat alles doet om zijn verleden uit te wissen. Nu, in dit verhaal, gaat Austerlitz graven in wat er plaatsvond.

Sebald schrijft dit alles in een ruk door, zonder paragrafen, zonder hoofdstukken, alsof hij het allemaal snel en uit het geheugen rapporteert. En Austerlitz vertelt zijn eigen zoektocht alsof hij een fotografisch geheugen had, waarin opnieuw elk detail wordt weergegeven, inclusief de woordelijke herhaling van herinneringen die anderen hem vertellen. Ondanks het steeds dieper graven in herinneringen en details, blijft Sebalds stijl licht, enthousiast en met een ondertoon van hoogdringendheid. Het moet verteld worden, en nu meteen, anders riskeert alles vergeten te worden. Sommige zinnen zijn gigantisch lang en complex, één zelfs zeven bladzijden lang, omdat er blijkbaar geen tijd is om het neer te pennen en interpuncties zijn dan ook absoluut tijdverlies.

Een voorbeeld, wanneer Jacques Austerlitz in Praag zijn oude buurvrouw en "nanny" Vera terugvindt, inclusief hun vroegere flat die behouden gebleven was, inclusief alle inhoud.

"The furniture she had inherited in May 1933 together with great-aunt's flat, the display cabinet with a masked Meisen china Pulcinello on the left and his beloved Columbine on the right, the glass-fronted bookcase with the fifty-five small volumes of the Comédie Humaine bound in carmine red, the writing desk, the long ottoman, the camel-hair rug lying folded on one end of it, the blue tinged aquatint of the Bohemian mountains - throughout my entire life, which was now unravelling headlong before me, all this had stayed in the same place because as Vera told me, Austerlitz said, once she had lost me and my mother, who was almost a sister to her, she could not bear to alter anything".

De roman is fenomenaal in zijn diepe menselijkheid en authenticiteit, maar tegelijk ook absoluut vernieuwend en aangrijpend.

W. G. Sebald overleed na de publicatie van de roman.

Sebald - The Emigrants (New Directions, 1997) ****

In deze mooie roman volgt de schrijver - Sebald zelf? - de tocht van vier emigranten die ooit Duitsland verlieten op zoek naar een ander en beter leven. Sebald verbleef zelf jaren in Groot-Brittannië als docent en zijn verhalen zijn dus ook zijn verhaal. Die levenslopen zijn zo realistisch beschreven, en tegelijk zo "normaal" dat het waarheidsgehalte waarschijnlijk hoog is. Maar dat doet er op zich weinig toe. Het gaat er Sebald vooral om de afstand en de tijd te overbruggen. Hij brengt die vier emigranten niet opnieuw tot leven, het is eerder zijn verhaal, hij is de verteller die hen opdiept en terug naar het heden brengt, fragmentarisch, met veronderstellingen en gaten in de reconstructie, door nauwgezet de weg terug af te leggen, door te spreken met nazaten, door foto's te bekijken.

Het resultaat is daardoor contradictorisch intiem en gevoelig. Hij voelt mee met die mensen die hij amper heeft gekend, maar die toch ergens noch een spoor nalieten, een herinnering, iets meer dan een verlaten grafsteen op een overwoekerd kerkhof. In die zin is zijn roman (?) een mijmering over het leven zelf, over de vluchtigheid ervan, over de beperkte nalatenschap, over de broosheid ervan. Sebalds schrijfstijl is tegelijk realistisch beschrijvend als licht poëtisch, waardoor je als lezer wordt meegeleid in zijn dubbelzinnige benadering van een rationeel verslag dat emotionele impact heeft : melancholie, verwondering, bewondering.

Diep, maar vederlicht.

Prachtige literatuur, als zijde.