Martin Amis - Einstein's Monsters (Vintage, 2003) ***

As a completist for some authors (Roberto Bolaño, Milan Kundera, Gabriel García Márquez, Mario Vargas Llosa, Haruki Murakami, Thomas Pynchon, George Perec, Philip Roth, ...) this little book by Martin Amis was still missing. It was originally published in 1987 and brings us five stories that are all related to nuclear power and the consequences of the arms race. We were in full Cold War at that time, and  with Reagan as president, he wanted to play it hard. Not that Reagan features in Amis's stories, but nuclear  destruction of the world was then very high on everybody's agenda. 

The stories are more a kind of exploration of different situations, narrated with power and stylistic try-outs. Not everything works, possibly because at times the plot development is a little immature ("The Immortals"), or silly ("The Puppy That Could"). It lacks the acid cynicism and deep humanism that pervades his later work, but because it's Amis, the end result is still above the average. 

Martin Amis - The Zone Of Interest (2) (Vintage, 2014) ****½

After watching the movie with the same title, I read a review that mentioned it was inspired by Martin Amis's novel. Since the plot of the movie did not immediately resonate with me, I bought the book, only to realise that 1. the movie is not entirely faithful to the novel and 2. that I had already read the novel, which proved to be true, ten years ago, in 2014. This is my earlier review of "The Zone of Interest" in Dutch. Here is a translation of my review at that time. 

"Finally another Martin Amis novel that is good. Paul Doll is the boss of the Nazi concentration camp at Auschwitz, and dissatisfied with the orders and bureaucracy of his leaders, married to Hannah who is no longer to have anything to do with him (and whose first love, a communist, has disappeared off the face of the earth). They live in a beautiful villa a long way from the camp, along with their two young daughters. Hannah is courted by Gollo Thompsen, the Aryan, Nazi and protégé of his Uncle Bormann. Finally, there is Szmul, a Jewish prisoner who must help the Germans do their jobs.

The story is told from the perspective of the four characters, and Amis succeeds wonderfully in giving each of them their own voice and approach, and this is Amis at his best, slightly overplaying the tone each time, to emphasize the characters a bit more, as well as their views on Nazism and camp activities. All four of them are "ordinary" people, in the sense that they are in a system that they can't really get out of, and so just go along with it, without really also being one hundred percent behind it, without also questioning it very strongly.

Amis is a satirist, a stunning stylist who dips his pen deep into vitriol to expose the folly of men. And he does just that here, and exceptionally well at that. It is easier to write sarcastically about third parties. Here the sarcasm is ingrained in the four narrators' own accounts, without them really being aware of it. They present their own pettiness on a leaf. These trivialities, and their petty desires and frustrations are juxtaposed against the greatest horror humanity has ever known, and yet deemed more important.

Amis' image of humanity is not softened by it. The "Zone of Interest," then, is not just the place where Jews are gassed. So the "zone of interest" is indeed the "me, me and myself" of the petty citizen who thinks only of himself.

A strong novel."

Martin Amis - Inside Story (Jonathan Cape, 2020) ****

"Inside Story" is not really an autobiography of Martin Amis, even though the non-fiction book is about his life, but then primarily about other people than himself. The main character is his friend and soulmate Christopher Hitchens, who died of pneumonia as a consequence of his oesophageal cancer. Other people who drive the narrative are Amis's father Kingsley, and the authors Saul Bellow and Philip Larkin.

As you can imagine from Amis, the book is extremely well written, often narrated around situations - and like with Knausgaard - the dialogues and minor details are possibly invented to make for more identification with the context. Amis's natural sense of cynicism is omnipresent, but is balanced by and equally deep sense of love and compassion for the people he loves. You can only admire Amis for his incredible patience and dedication to continue to spend time with the dementing Bellow (watching "Pirates Of The Carribean" together), who no longer knew who he was, and the time invested to remain by Hitchen's side till the end. 

In between, Amis comments on life, society, and of course literature. And there are the stories of love and lots of drinks and partying. Amis balances and structures his book with the craftmanship that he uses for his novels. Despite the deep sense of loss, the narrative remains entertaining. 

I admire his candour, his authenticity and the quality of his writing. Even if you're not a fan of Amis, this book is easy to recommend. 

Martin Amis - The Zone of Interest (Jonathan Cape, 2014) ****½

Eindelijk nog eens een Martin Amis roman die goed is. Paul Doll is de baas van het nazi-concentratiekamp van Auschwitz, en ontevreden met de orders en de bureaucratie van zijn leiders, gehuwd met Hannah die niet meer van hem moet hebben (en wiens eerste liefde, een communist, van de aardbodem verdwenen is). Ze wonen in een prachtige villa een eind van het kamp vandaan, samen met hun twee dochters. Hannah wordt het hof gemaakt door Gollo Thompsen, de ariër, nazi en beschermeling van zijn oom Bormann. Tot slot is er Szmul, een joods gevangene die de Duitsers moet helpen om hun klussen te klaren.

Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van de vier personages, en Amis slaagt er wonderwel om ze elk hun eigen stem en benadering te geven, en dat is Amis op zijn best, de toon er telkens lichtjes overtillend, om de karakters wat meer te benadrukken, alsook hun visie op het nazisme en de activiteiten in het kamp. Ze zijn alle vier "gewone" mensen, in die zin dat ze in een systeem zitten waar ze eigenlijk niet uit geraken, en dus maar aan mee doen, zonder er echt ook honderd procent achter te staan, zonder het ook heel sterk in vraag te stellen.

Amis is een satiricus, een verbluffend stilist die zijn pen diep in de vitriool doopt om de dwaasheid der mensen aan de kaak te stellen. En dat doet hij hier ook, en dan nog wel uitzonderlijk goed. Het is eenvoudiger om sarcastisch te schrijven over derden. Hier zit het sarcasme ingebakken in de eigen verslagen van de vier vertellers, zonder dat ze zich hier echt van bewust zijn. Ze presenteren hun eigen kleine kantjes op een blaadje. Deze pietluttigheden, en hun kleine verlangens en frustraties worden geplaatst tegenover de grootste horror die de mensheid ooit heeft gekend, en toch belangrijker geacht.

Amis' beeld van de mensheid is er niet zachter op geworden. De "Zone of Interest" is dus niet enkel de plek waar de joden worden vergast. De "zone of interest" is dus wel degelijk het "ik, mij en mezelf" van de kleine burger die enkel aan zichzelf denkt.

Een sterke roman.

Martin Amis - Lionel Asbo (Jonathan Cape, 2012) **½

In Diston, de armste en meest ongure wijk in London, wonen Lionel Asbo en zijn vijftienjarig neefje Des. Des woont bij zijn oom want zijn moeder is overleden en zijn vader heeft hij nooit gekend.

Lionel heeft twee honden, Joe en Jeff, zijn psychopathische pitbulls. Waar zijn oom van leeft is "a mystery to Des. He knew that part of it had to do with the hairiest end of debt collection; and he knew that part of it involved 'selling on'. Des knew this by simple logic, because Extortion With Menaces and Receiving Stolen Property were what Lionel most often went to prison for. Des loved him deeply and more or less unquestioningly. But he always felt slightly ill in his presence. Not ill at ease. Ill."

Des heeft ook zijn eigen probleem. Hij gaat naar bed met zijn grootmoeder, een vrouw van middelbare leeftijd die vroegtijdig dement aan het worden is. Dan wint Lionel de loterij, en wordt hij plots schatrijk.

Dat deze domme bruut plots tot de rijksten van het land behoort, en zich dus ook zo gedraagt, leidt tot vele grappige momenten, vooral dan door het gedrag van zijn omgeving door wie dit stuk uitschot nu plots met alle respect en égards wordt behandeld.

Amis schrijft goed natuurlijk, zijn pen is scherp en het beeld dat hij schetst van de samenleving druipt van de satire. Anderzijds is dit in mijn ogen maar een tussendoortje in zijn oevre, om niet te zeggen het slechtste wat hij ooit heeft geschreven, maar dan nog, in vergelijking met vele andere romans, toch het lezen waard.

Martin Amis - Success (Jonathan Cape, 1978) ****

Wachtend op "The State of England: Lionel Asbo, Lotto Lout", de nieuwste van Amis die later dit jaar uitkomt, heb ik "Success" zijn derde roman gelezen, zodat ik op die nieuwkomer na al zijn romans heb gelezen.

 Het verhaal is dat van Terrence Service, een jongetje uit een arbeidersgezin dat wordt geadopteerd door een welgestelde familie nadat zijn moeder en zusje zijn vermoord door de vader. De echte zoon van de adoptiefamilie, Gregory Riding, heeft hier nogal gemengde gevoelens bij. De roman bestrijkt een jaar van hun leven als jongvolwassenen in London, samen hokkend op een appartement van de Ridings. Zowel Terrence als Gregory vertellen alternerend dezelfde gebeurtenissen, elk vanuit hun perspectief en persoonlijkheid.

Terry werkt als bediende, worstelt met zijn gebreken en afkomst, en kent geen succes bij de vrouwen. Gregory is een soort dandy, met het goede uiterlijk, veel aandacht voor uiterlijk, culturele verfijning en status, en leeft van seksuele avonturen. Ze zijn zo ongeveer elkaars tegenpool. Dat de situatie doorheen de roman verschuift is redelijk voorspelbaar, maar geen domper op de pret. Het keerpunt is de aankomst in Londen van hun zus Ursula, die zowel onschuld als verpletterende morele schuld met zich meebrengt.

 Amis' pen is zoals gebruikelijk gedrenkt in vitriool en de manier waarop hij beide vertelperspectieven even geloofwaardig naast elkaar plaatst is verbluffend, en het elitaire en verwaande taalgebruik van Gregory heeft me meer dan eens in lachen doen uitbarsten.

 Lukraak twee paragrafen

 Een beschrijving van de zomer : "Summer is well and truly on its way, it bores me to report. A span of trite sun heats me awake each morning in my vast bed. The empty afternoons fill the world with beach fatigue as the sun completes its slow lob across the sky. At evening, in the thin final glow, the skyline takes forever to become itself, as if the vapidly grinning day drained it of all life, all secrets. Cities are winter things."

 De beschrijving van het koppel dat de kunstgalerij beheert waar Gregory werkt.

 "As a connoisseur of ennui, as satiety's scholar, I'm always taken aback to see them arrive here each day, still together, still arm in arm, still soliticitously aware of one another as sexual beings. They are in their middle or late thirties. (...) 'Ooh, it's so cold today,' says the thick-hipped woman to the disgustingly fit little unit of a man under whose whippety pummelings she has staked herself out on the rack of bedroom boredom. 'Not much warmer in here', says the pepper-haired man to the faintly moustachioed, pungently menopausal hillock of a woman through whose doomed forestry he has cantered baying for a decade of neuter night-times.(...) My God, no wonder they're swingers, no wonder they play pimp and whore, no wonder they're desperate, absolutely desparate, for a taste of me".

 Zo scherp als we hem kennen, meedogenloos, vreselijk als beschrijving van de condition humaine, maar tegelijk zo meesterlijk amusant en literair interessant.

 Enjoy!

Martin Amis - The Pregant Widow (Jonathan Cape, 2010) ****

Wat me altijd in Martin Amis heeft geboeid, is zijn combinatie van literair talent, eruditie en entertainment. Zoals ook in deze roman slaagt hij erin om de "seksuele revolutie" te duiden in het verhaal van een groep jongeren die het geluk heeft op een kasteeltje van een aristocratische vriend in Italië de vakantie door te brengen. Dat de biologische spanningen hoog oplopen, is te verwachten, maar omdat het verhaal geschreven is vanuit het perspectief van de hoofdfiguur, Keith Nearing, die vanuit deze tijd terugkijkt op die periode uit zijn leven, krijgt het geheel een relativerende invalshoek. Wat hem echt interesseert, is hoe de gebeurtenissen van toen, en dus ook de maatschappelijke veranderingen, een invloed hebben gehad op zijn eigen dochter. Hiermee is meteen de titel verklaard, een citaat van de Russische politiek activist Alexander Herzen : "Yet what is frightening is that the departing world leaves behind it not an heir, but a pregnant widow".

Als naar goede gewoonte, is de roman geschreven met een heel scherpe pen, en worden de persoonlijkheden van de jongeren op hun kasteel schitterend en humoristisch beschreven. Doorheen het verhaal wordt ook de Engelse literatuur door de mangel gehaald, die boek na boek gelezen wordt door het hoofdpersonage (ontzagwekkend overigens hoeveel romans hij leest op een week).

Het is de Amis zoals we hem graag lezen : satirisch, maatschappijkritisch, zelfkritisch en uitermate vlot leesbaar. Niet op hetzelfde niveau als "London Fields" of "The Information", maar het scheelt weinig.

Martin Amis - Times Arrow (Vintage, 1991) *

Het enige boek van Martin Amis dat ik nog niet had gelezen, en dat achterstevoren is verteld, een beetje zoals de film "Memento", en gaandeweg wordt de achtergrond onthuld van het hoofdpersonage, een dokter die te maken had met de concentratiekampen. Alleen is het geen reconstructie van het verleden, maar een echt achterwaarts lopende tijd : het eten wordt uit de mond gehaald en op het bord gelegd, de stront kruipt in de aars, de dokter maakt de mensen ziek, kinderen worden er bij de moeder ingeduwd, ... dat soort zaken. Na verloop van tijd heb je het wel begrepen. Amis heeft hier teveel een schrijfoefening van gemaakt, waardoor het potentieel van het verhaal verloren gaat. Saaie kost.

Enkele non-fictie boeken van fictieschrijvers

Van sommige auteurs wil ik elke nieuwe publicatie lezen, dus ook hun niet-literaire schrijfsels. Toevallig zijn ze ook alle drie uitgegeven door Vintage Books, merk ik nu pas.

Martin Amis - The Second Plane (Vintage, 2008) **

Martin Amis is zonder twijfel een groot stilist en literair componist, onderhoudend én met een meedogenloze blik op de menselijke natuur. In de voorbije jaren is hij geëvolueerd naar ernstiger onderwerpen, voorbij de satire die hem in het begin van zijn carrière kenmerkte, naar een meer cynisch perspectief, voorbij elke hoop in de goedheid van de mens. In "The Second Plane" bundelt hij een reeks artikelen die hij schreef voor The New Yorker, The Guardian, The Times, en andere, en waarin hij het Islamisme hekelt in al zijn facetten, en tegelijk in enkele kortverhalen ook een literaire evocatie geeft rond hetzelfde thema, zoals in "The Last Days of Muhammad Atta". Naast het Islamisme worden ook de Bush administratie en de onmondigheid van het Westen tegen het opdringend Islamisme aan de kaak gesteld. Zijn pen is scherp, zijn aanvallen hard en goed gedocumenteerd. En zoals meestal bij Amis, vlot te lezen. Veel nieuwe inzichten krijg je er wel niet door en zijn tekst is door en door pamflettair. Maar dan in de goede traditie.


Julian Barnes - Nothing To Be Frightened Of (Vintage, 2009) ***

Julian Barnes, een andere grote Britse stilist, schrijft in "Nothing To Be Frightened Of" zijn angst voor de dood van zich af, of toch in elk geval een poging hiertoe. Zijn invalshoek is dus persoonlijk, en daarom een stuk geloofwaardiger dan die van Amis, en in zijn boek zoekt hij antwoorden in de filosofie, bij vrienden, bij familie, in de literatuur. Zijn gebruikelijke "literaire voorouders" passeren de revue, zoals Flaubert, Montaigne, en vooral de mij onbekende Jules Renard, een Frans auteur uit de 19e eeuw, maar ook een hele rist filosofen (van Aristoteles tot Wittgenstein en Russell), wetenschappers (Dawkins), kunstenaars (Sibelius, Stravinsky, ...) en anderen die over de dood een mening hebben gehad. Angst voor de dood leidt natuurlijk ook tot de grote levensvragen zoals "is er leven na de dood", "bestaat God", "is het beter te geloven of eerder niet te geloven". Naast de enorme eruditie van Barnes, zijn vooral zijn persoonlijk relaas en de eerlijkheid, humor en zelfrelativering van zijn betoog best te genieten. Na verloop van tijd wordt het wel wat teveel van hetzelfde, want langs hoeveel kanten en persoonlijk invalshoeken kan je dit onderwerp belichten? Nu ja, geestig is het wel, en interessant bij momenten, hoewel het onderwerp niet echt opbeurend is.


Haruki Murakami - What I Talk About When I Talk About Running (Vintage, 2008) ****

Iets lichtvoetiger dan is Murakami's beschrijving van zijn passie : marathon-lopen. Hij beschrijft de inspanningen, het gevecht met jezelf en je lichaam om prestaties te leveren, de dagelijkse discipline, die hij ook vergelijkt met schrijven. Maar ook: dit is een typisch Murakami boek. Het anders belichten van kleine zaken, de realiteit die anders is dan gedacht, en waar je doorheen kan breken, een thema dat in zijn romans ook aan bod komt.

"While I was enduring all this, around the fourty-seventh mile I felt like I passed through something. That's what it felt like. Passed through is the only way I can express it. Like my body passed clean through a stone wall. At what point I felt like I'd made it through, I can't recall, but suddenly I noticed I was already on the other side. I was convinced I'made it through. I don't know about the logic or the process of the method involved - I was simply convinced of the reality that I'd passed through". Een typische Murakami paragraaf : de herhalingen, de reflectie over het gebeuren, de machteloosheid van het menselijk begrip erover, de irrationaliteit van het zijn.

Hier is nog zo'n stukje. " ... but these days I feel light as I start off. My legs aren't so tired anymore, and I feel like I want to run even more. Still, I feel a bit uneasy. Has the dark shadow really disappeared? Or is it inside me, concealed, waiting for its chance to reappear? Like a clever thief hidden inside a house, breathing quietly, waiting until everyone's asleep. I have looked deep inside myself, trying to detect something that might be there. But just as our consciousness is a maze, so too is our body. Everywhere you turn there's darkness, a blind spot. Everywhere you find silent hints, everywhere a surprise is waiting for you".

Alle drie zijn ze atheïsten, maar in vergelijking met Amis' tirade tegen Islamisme, en in vergelijking met Barnes' erudiete poging om de dood te omarmen, is er Murakami's a-rationele aanpak : "That's all I can think of. But as I drew near the end of the ultramarathon, I wasn't really thinking about this. The end of the race is just a temporary marker without much significance. It's the same with our lives. Just because there's an end doesn't mean existence has meaning. And end point is simply set up as a temporary marker, or perhaps as an indirect metaphor for the fleeting nature of existence. It's very philosophical - not that at this point I'm thinking how philosophical it is. I just vaguely experience this idea, not with words, but as a physical sensation". (ter vergelijking, Barnes maakt zich kwaad op een "jeugdfout" in één van zijn eerste romans, waarin hij tweemaal het woord "end" gebruikte in dezelfde zin, Murakami maakt er een feest van).

Van onze drie auteurs, blijkt de meest magische, ook het meest voeling te hebben met de realiteit. En een plezier om lezen, ook voor niet-athleten.

Martin Amis - The House Of Meetings (Vintage Books, 2007) *****

Ik denk dat ik alle romans van Martin Amis heb gelezen, en deze springt wel enigszins uit de band. De meeste van zijn andere boeken spelen zich af in de huidige rijke en moderne kant van de samenleving, zowel in Groot-Brittannië als in de VS, waar kunstenaars, superrijken, politici, journalisten en criminelen elkaar voor de voeten lopen om toch maar zoveel mogelijk te genieten van dit korte bestaan en hun belangenvermengingen en wederzijdse afhankelijkheid zijn altijd vast van de partij. Zijn proza danst en davert, met alle karakteristieken van de hedendaagse betere verkoopbare roman : eigenzinnige karakters, extreme situaties, drugs, alcohol, sex en geweld. Martin Amis' talent is zeldzaam : een vlotte pen, vindingrijke plots, een magistraal arrangeur - hoe zijn verhaallijnen en gezichtspunten door elkaar vloeien is duizelingwekkend - en een verbluffend sarcast. In al zijn romans is het morele individu centraal, dat ondanks zijn principes, altijd zwak is en toegeeft.

Dat is zijn andere werk. In House Of Meetings gebruikt hij dezelfde ingrediënten, maar duwt ze naar een nog extremer context : de Russische geschiedenis van de 19e eeuw. De jeugdige rock 'n' roll is er uit. De barre hardheid van de geschiedenis neemt over. En ik ben ervan overtuigd dat Amis doelbewust gezocht heeft naar een context om de morele dilemma's die in zijn vorige romans ook aanwezig waren op de spits te kunnen drijven. Kort samengevat komt het hierop neer : twee broers zijn verliefd op dezelfde vrouw, een joodse schone. De twee broers komen in hetzelfde Siberisch kamp terecht ten tijde van Stalin. Beiden overleven, maar op een andere manier, en moeten dan verder. Eén van hen beiden is de verteller, een cynicus op leeftijd, die zonder enige schroom en bikkelhard zowel zichzelf als de maatschappij op de korrel neemt. Het is een verhaal over liefde en overleven, liefde en haat, leven en dood. Er is geen gevoel, geen daad die ook niet tot het omgekeerde leidt, en Amis verwerkt die op een briljante manier doorheen de plot, doorheen de ontwikkeling van de vertelling. Als lezer moet je permanent van de ene tijd naar de andere springen, zonder altijd duidelijke aanduidingen te hebben van waar je je bevindt. Het relaas wordt immers gedaan aan de afwezige Venus, die wel over voorkennis beschikt. De hoofdfiguur is ook slachtoffer van zichzelf, creëert nieuwe persoonlijkheden, krijgt nieuwe gevoelens, verwenst zichzelf, zijn vroegere zelf, zijn huidige zelf. En gaandeweg merk je dat zijn pijnlijke eerlijkheid wel eens zijn goede daden en gevoelens verbergt. Uiteindelijk is de emotionele spankracht in het boek verpletterend, niet alleen in historisch perspectief, maar ook tussen de drie hoofdpersonages, die, als slachtoffer van die geschiedenis, van die samenleving, onder elkaar, ondanks de liefde, of misschien net door de liefde, erin slagen om elkaars leven misschien even gruwelijk te maken, op een meedogenloze manier. Een absoluut schitterende roman, qua toon, qua stijl, qua plot en qua composities. Maar niet echt vrolijk. Hadden we in ons Nederlands taalgebied maar zulke schrijvers!

Mijn TOP 20 van de beste fictie

Hier is het lijstje van de boeken die mij het sterkst gepakt hebben.

1. Thomas Pynchon - Gravity's Rainbow
2. George Perec - Het Leven Een Gebruiksaanwijzing
3. Martin Amis - The Information
4. Gabriel Garcia Marquez - Chronicle Of A Death Foretold
5. Mario Vargas Llosa - The War Of The End Of The World
6. Haruki Murakami - The Wind-Up Bird Chronicle
7. Milan Kundera - The Unbearable Lightness Of Being
8. Salman Rushdie - Midnight's Children
9. Dave Eggers - You Shall Know Our Velocity
10. Truman Capote - In Cold Blood
11. Elias Canetti - Auto Da Fe
12. J.M. Coetzee - The Lifes And Times Of Michael K.
13. Mordechai Richler - The Apprenticeship Of Duddy Kravitz
14. Philip Roth - American Pastoral
15. Saul Bellow - Humboldt's Gift
16. Mario Vargas Llosa - The Feast Of The Goat
17. Yorgi Yatromanolakis - The History Of A Vendetta
18. Gabriel Garcia Marquez - Love In Times Of Cholera
19. Milan Kundera - Ignorance
20. Milorad Pavic - Het Chazaars Woordenboek

Misschien denk ik er volgend jaar anders over, maar zo ziet die lijst er vandaag uit, zonder bepaalde rangorde.