Stefan Themerson - Hobson's Island (Faber & Faber, 1988) ***½

In Stefan Themerson's laatste roman, komen de karakters uit zijn andere boeken samen op Hobson's Island, een rots tussen Cornwall en Ierland, maar geologisch gezien eerder Frans.

De naam van het eiland komt van Thomas Hobson (of niet?), en daar is enige discussie over. De familie Shepherd mag het eiland beheren, en ze leven er gelukkig en vegetarisch tot hun idyllische omgeving wordt verstoord. Een afgezette Afrikaanse dictator wordt er om politieke redenen opgevangen, de kleinzoon van de oorspronkelijke Hobson komt zijn eiland opeisen, de geheime dienst komt er een nieuw wetenschappelijk experiment testen, kortom de arme familie Shepherd wordt ingehaald door de waanzin van onze huidige samenleving.

Zoals in zijn vorige romans mengt Themerson een wat satirische en koldereske benadering met fijnzinnige gevoelige momenten, een soort intern conflict dat niet door velen zal gesmaakt worden. Themerson is ook een filosoof die zowel de grote als de kleine vraagstukken van het leven geestig aan bod weet te brengen.

Geestig en plezierig.


De personages in de roman :

President van Bukumla (zoon van generaal Pięść)
Princess Zuppa (dochter van generaal Pięść)
Dr. Goldfinger
Nemo - de man die geen woord zegt
De familie D'Eath (grootvader, zoon, kleinzoon)
Captain Pain-In-The-Neck
Pierrot en Marie-Claire (Franse geheim agenten)
Jonathan, de kamerknecht van kardinaal Pölätüo
Herr Schmied, Herr Braun en Herr Fischer : Zwisterse bankiers

Mario Vargas Llosa - The Dream Of The Celt (Faber & Faber, 2012) ***

Mario Vargas Llosa heeft al eerder biografische romans geschreven, zoals zijn hommage aan schilder Paul Gauguin in "The Way To Paradise" of de Dominikaanse dictator Rafael Trujillo in "The Feast Of The Goat". In deze roman beschrijft hij het leven van Roger Casement. Casement was een mensenrechtenactivist die de uitbuiting van de lokale bevolking in Congo aankloeg onder Leopold II en later ook van de Indiaanse stammen in het Amazonegebied. Hij was een Ier die officieel als Brits consul werkte en ook de bevrijding van Ierland voor ogen had.

Om dat te bereiken, maakte hij een akkoord met de Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog om het Iers verzet wapens te leveren zodat de opstand kon beginnen op het moment dat de Duitsers Groot-Brittannië aanvielen. Dit verraad kwam Casement duur te staan : hij eindigde aan de galg in 1916.

Vargas Llosa start zijn verhaal terwijl Casement in de cel wacht op zijn executie. Zijn leven wordt dan in drie grote brokken verteld : zijn wedervaren in Congo, in het Peruviaanse Amazonegebied en tenslotte  zijn akkoord met de Duitsers.

Het is het verhaal van een naïeve, mensvriendelijke jongen die samen met Stanley de beschaving naar Afrika denkt te brengen, maar al gauw geconfronteerd wordt met de absolute horror van wat mensen anderen kunnen aandoen. David Reybrouck was één van Vargas Llosa's bronnen over Belgisch Congo. Het relaas is vaak stuitend.

Zo ook het langere Peruviaanse deel, en een bladzijde uit de geschiedenis die al even zwart kleurt als Congo is voor België. Dit deel leest als een encyclopedie van menselijke wreedheid en psychopatische machtswellust annex geldhonger.

Casement is ook homoseksueel die nauwgezet verslag doet van zijn contacten met Afrikaanse en Indiaanse jongens. Die dagboeken werden nadien door de Britse regering publiek gemaakt om hem nog meer te discrediteren bij zijn katholieke Ierse aanhang. Vargas Llosa gaat ervan uit dat het dagboek echt is, maar de vaak zeer expliciete beschrijvingen eerder fantasie dan werkelijkheid, een standpunt dat historisch niet te achterhalen is.

De Casement die Vargas Llosa portretteert ligt ook vaak in de knoei met zichzelf, en ook met zijn geloofsovertuigingen, en hoewel geen katholiek, krijgt hij steeds meer sympathie voor de godsdienst van het volk dat hij wil bevrijden. De katholieke missionarissen waren zowat de enigen die enig medelijden toonden met de uitgebuite volkeren en ook hun stem durfden verheffen.

Ondanks dit breed basismateriaal vol historische, psychologische, morele diepgang en contrast, slaagt Vargas Llosa er amper in om spankracht in zijn verhaal te brengen, en hij blijft ver van de verbluffende manier waarop hij Trujillo en zijn omgeving tot leven riep in "The Feast Of The Goat".

Het verhaal verdrinkt in de eindeloze opsomming van feiten en gebeurtenissen en ontmoetingen die soms interessant zijn, maar uiteindelijk, en zeker in het Ierse deel, door hun irrelevantie voor de totaliteit van het verhaal eindeloos vertragen. De echte interne conflicten van Casement, zijn angsten en gevoelens, maar ook zijn verandering van politieke inzichten, zijn ommedraai van publieke held tot maatschappelijk verworpene worden zelden diepgaand of literair uitgedrukt, maar wel beschreven met de afstandelijkheid van een historisch verslag. Maar dat is het ook niet, daarvoor is het te persoonlijk gebracht, met te veel fictieve elementen, zoals de dialogen en de dagelijkse gebeurtenissen die wel verzonnen moeten zijn om de historische feiten aaneen te rijgen. Uiteindelijk heb je het een noch het ander.

Maar de beschrijvingen van de horror waartoe mensen in staat zijn, zullen wel lang blijven hangen.

Roberto Bolaño - The Third Reich (Farrar, Strauss & Giroux, 2011) ****

Geschreven in 1989, is deze roman van Bolaño ook in het Spaans pas in 2010 verschenen, eenmaal de schrijver postuum succes begon te krijgen. "The Third Reich" is een ongewone roman voor Bolaño, maar tegelijk ook niet.

Het verhaal op zich is al ongewoon. Een jong Duits koppel, Udo en Ingeborg gaan op vakantie naar de Costa Brava in Spanje. Udo is een spelhobbyist voor een soort ingewikkeld "Risk"-bordspel, waarin de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog opnieuw wordt gespeeld, maar dan met alle mogelijke strategische en tactische variaties van elke veldslag en troepenbeweging die mogelijk is. Udo hoopt er zijn beroep van te maken, door ook gespecialiseerde artikels te schrijven over strategie voor de kleine incrowd die wereldwijd betrokken is bij het spel.

Naast deze vreemde duik in de geschiedenis, komt Udo ook terug in de vakantie-omgeving uit zijn jeugd, in het hotelletje waar hij met zijn ouders kwam. Het jonge koppel wordt er op sleeptouw genomen, tegen Udo's zin, door een ander Duits koppel, dat elke avond wil gaan stappen, naar lokale bars, lokale restaurants, ... Udo wil ook contact leggen met El Quemado, een jongeman die waterfietsen verhuurt en onder de littekens staat van een brandincident.

Hij wordt half verliefd op Frau Else, de Duitse uitbaatster van het hotel, wiens man lijdt aan een dodelijke ziekte. Zijn nieuwe Duitse vriend Charly verdwijnt spoorloos. De vertrouwde wereld begint rond hem in te storten. Ingeborg gaat alleen terug naar Duitsland.

De zeer directe vertelstijl, met beschrijvingen van wat er in het moment gebeurt, zijn anders de nogal schetsmatige snelle stijl die Bolaño's andere werken kenmerkt.

Gaandeweg begint Udo de controle over zijn leven te verliezen, nachtmerries nemen toe, slapeloosheid toe, samen met een toenemende afstand tot zijn vriendin. Hier zijn we weer bij de echte Bolaño, een meester van de suggestie, van het oproepen van bevreemdende atmosferen. Horror kruipt het verhaal in, maar is eigenlijk niet te vatten, als iets "unheimlichs" dat de realiteit, of Udo's psyche beter weergeeft. Zoals Houlebequ's "La Carte Et Le Territoire", maar ook Hermann Hesses "Dag Glasperlenspiel", speelt Bolaño met het contrast tussen de echte realiteit en de afspiegeling ervan : de kaart, het spel, die beter te controleren zijn en als intellectualistische oefening meer aandacht krijgen dan de echte werkelijkheid, die door haar irrationaliteit en complexiteit niet te bevatten is, maar slechts te ondergaan.

Maar dan ontsnapt zelfs het spel aan de controle van de hoofdpersoon ...

Anders dan de andere Bolaño's, maar zeker bij de meest memorabele leeservaringen.


Roberto Bolaño - Last Evenings On Earth (Vintage, 2008) ***

"Last Evenings On Earth" is een bundeling kortverhalen die oorspronkelijk in het Spaans verschenen in "Putas Asesinas" en '"Llamadas Telefonicas". Het zijn typische Bolañoverhalen in de zin dat ze kort en schetsmatig zijn, met hoofdfiguren van wie de namen zelfs worden afgekort tot "A" en "B", en deze laatste is meestal het karakter dat de schrijver vertegenwoordigt.

De verhalen zijn alle doorspekt met autobiografische elementen, maar zoals vaak bij de schrijver is dat slechts de springplank voor een ontwikkeling van mogelijkheden. De realiteit zoals ze verlopen had kunnen zijn. Niet veel anders, gekristalliseerd rond één andere piste. Doordrenkt met droefheid, en cynisme. Ook flarden geweld, of eeder de dreiging van mogelijk geweld. Niet groots, klein, maar secuur.

Gabriel Garcia Márquez - Clandestine In Chile (NYRB, 1986) ***

Zoals eerder geschreven, heb ik mezelf voorgenomen om alle boeken van enkele schrijvers, waaronder Gabriel Garcia Márquez, te lezen, en heb die dan ook allemaal besteld. "Clandestine In Chile", uit 1986, is geen fictie, maar beschrijft de terugkeer van regisseur Miguel Littín naar Chili ten tijde van Pinochet. Die was in ballingschap gegaan na de coup van de gevreesde generaal.

Littín keerde terug vermomd als Urugayaanse zakenman, onherkenbaar zelfs voor zijn vrienden, en dit met drie cameraploegen uit verschillende Europese landen die los van elkaar documentaires maakten in Chili. In werkelijkheid was hun bezoek door Littín georkestreerd en maakten ze ook een documentaire over de dictatuur van Pinochet, geregiseerd door de balling.

García Márquez heeft uit bewondering voor Littín zijn hele relaas gedaan, van het prille concept tot zijn terugkeer. Als lezer word je snel gefascineerd door het ongelooflijke risico dat de regisseur nam om zijn film te maken. De gekende donkere bladzijde in de geschiedenis van Chili is genoeg gekend, maar García Márquez geeft die toch een ietwat ander perspectief door zijn persoonlijk verslag. Dit laatste is tegelijk ook de grootste stijlfout. Het verhaal is in de ik-persoon verteld, als gezien door de ogen van Littín, maar de schrijver,García Márquez, heeft een immense bewondering voor de moed van deze ik-persoon. Het gevolg hiervan is een nogal opschepperige toon, en een verhaal dat meer te maken heeft met de regisseur zelf, zijn visie, zijn lef, zijn handigheid ... dan met het leven van de Chilenen die leven onder het juk van Pinochet.

Wie de non-fictie van García Márquez echt wil smaken, leest best "News Of A Kidnapping", dat een absoluut meesterwerk is. "Clandestine In Chile" komt nooit in de buurt.

Kleine Penguins

Twee kleine Penguins gelezen tussendoor. Goede reeks, maar beide kortverhalen waren enigszins tegenvallers.


James Joyce - Two Gallants (Penguin Classics, 2012) **

Dit boekje bevat vier kortverhalen uit "Dubliners", Joyces beschrijving van mensen uit zijn stad. Ook "The Sisters", "The Boarding House" en "A Little Cloud" zijn hier opgenomen.

Ik ben geen Joyce-fan. Ik ben >Ulysses"verschillende keren beginnen lezen, maar nooit heb ik de energie gehad om de roman uit te lezen. Ook hier vind ik zowel de spankracht van de verhalen als de stijl maar matig, en dat is voor sommigen waarschijnlijk als vloeken in de kerk.

Joseph Conrad - Youth (Penguin Classics, 2012) **

Van Conrad heb ik verder "Heart Of Darkness" gelezen en "Lord Jim" gelezen. Dit verhaaltje, "Youth", zou autobiografisch zijn, maar het klinkt zeer ongeloofwaardig. De "Judea", de boot waar één van de wijn drinkende kameraden ooit mee voer als jongeman, moet van Groot-Brittannië naar Bangkok varen met een lading die veel te zwaar is en met een bedenkelijke leiding en bemanning. Ondanks het feit dat de boot aftands, gammel en klein is, vertrekken ze toch, om de ene tegenslag na de andere tegen te komen. Nogal oninteressant en gedateerd. Eén van de mindere verhalen in de Penguin selectie. 

Roberto Bolaño - The Secret Of Evil (New Directions, 2012) ****

Na zijn dood in 2003, werden op Bolaño's computer en in schriftjes nog een aantal onvoltooide teksten gevonden, maar toch voldoende afgewerkt om gepubliceerd te worden. "The Secret Of Evil" brengt deze negentien verhalen samen in een bundel, en we zijn er rijker om.

Bolaño's wereld is er altijd een geweest van zijdelingse benadering, een van mogelijkheden die aangeraakt maar nooit opgelost geraken, van verhaallijnen die beginnen maar in het niets oplossen. Voor elke andere auteur zouden deze tekstbundel niet kunnen, maar bij Bolaño wel. Het past in zijn universum dat de lezer met vragen blijft zitten.

We zouden overigens een paar heel sterke verhalen gemist hebben, zoals het eerste verhaal over hun eerste bovenburen in Mexico, autobiografisch, maar met die typische stijltrekjes die hem de gebeurtenissen in het appartement van de bovenburen doet verbeelden, zonder ze zeker te weten, vol gissingen en vermoedens. In dezelfde tekst leren we dat zijn ouders hem in die periode in een Opus Deï school plaatsten zonder het te weten, waar zijn " ... ethics teacher a self-confessed Nazi (was), which was weird, because he was a little guy from the Chiapas with indigenous features, who'd studied in Italy on a scholarship - a nice, dumb guy, basically, who would have been gassed by the real Nazis without a second thought".

Er zijn ook nog enkele verhalen over Arturo Belano - de auteurs alter ego - en Ulisses Lima, de hoofdfiguren uit The Savage Detectives.

Ook hier zijn literatuur en detectiveromans niet ver weg, maar het veruit grappigste verhaal is "The Colonel's Son", een hilarische beschrijving van een vampierenfilm die hij op de televisie gezien had. "I saw a movie on TV that could have been my biography or my autobiography or a summary of my days on this bitch of a planet. It scared me so fucking shitless I tell you I just about fell off my chair". ... "What I mean, just to be perfectly clear, is a film that cost about four euros or five dollars. I don't know who they conned to raise the money, but I can tell you that all the producer shelled out was just a bit of small change, and they had to make do with that. I can't even remember the title, really I can't, but I'll go to my grave callling it The Colonel's Son, and I swear it was the most democratic, the most revolutionary film I'd seen in ages, and I don't say that because the film in itself revolutionized anything, not at all, it was pathetic really, full of clichés and tired devices, prejudice and stereotypes, and yet at the same time every frame was infused with and gave off a revolutionary atmosphere, or rather an atmosphere in which you could sense the revolution, not in its totality, but in a fragment, in a minuscule, microscopic fragment of the revolution, as if you were watching Jurassic Park, say, except that the dinosaurs never showed, no, I mean as if it was Jurassic Park and no one ever mentioned the fucking reptiles, but their presence was inescapable and unbearable oppressive". Bolaño ten top dus. Het verhaal dat dan volgt is een zombie/vampierverhaal van een goorheid en brutaliteit om zelfs de films van Robert Rodriguez te doen verbleken.

Alle gebruikelijke ingrediënten zijn aanwezig : verschillende vertelperspectieven, spelen met taal, vlot leesbaar, indirecte verslaggeving (verschillende verhalen geven weer wat zich achter muren in andere kamers afspeelt). Met uitzondering van het vampierenverhaal is het allemaal zeer realistisch, maar dan van een werkelijkheid die niet te vatten is, die geen richting heeft, waarin figuren ronddwalen die bestaan zonder impact te hebben, die hun eigen unversum creëren, maar daarin falen, daarin verdwalen als in een labyrint zonder uitgang, zonder uitkomst, en waarin literatuur één mogelijkheid is om die verpletterende tocht op zoek naar schoonheid en geluk en rechtvaardigheid en erkenning en liefde tot een ander einde te brengen, maar die noodgedwongen eindigt in droefheid, of zelfs in droefheid die tot waanzin leidt, een einde dat vol alternatieve mogelijkheden is, maar die even noodgedwongen tot het rijk van de verbeelding behoren.

Absoluut niet te missen voor Bolañofans.


Nog meer van dit ....
Omdat ik dan toch in een Bolaño bui ben, heb ik al zijn romans en verhalenbundels gekocht (Amazon : 0,01£). De nog niet vertaalde zijn : "Woes of the True Policeman" dat later dit jaar verschijnt en "Un Novela Lumpen" dat waarschijnlijk in vertaling is. "The Return" en "The Insufferable Gaucho" heb ik niet tweedehands kunnen vinden.


Roberto Bolaño - Nazi Literature In The Americas (Picador, 1996) ****

Dit boek is een pseudo-beschrijving van de levens en werken van niet minder dan eenendertig schrijvers uit voornamelijk Latijns-Amerika. Alles is verzonnen, inclusief de referenties, de publicatiedata, de uitgeverijen en uitgevers. De levens van verschillende "nazi-auteurs" zijn met elkaar verweven, als familieleden, uitgevers en collega's die elkaar kenden, of verschrikkelijke vetes met elkaar uitvechten.

Zijn overzicht is natuurlijk ook een gigantische charge tegen het literair establishment, en tegen de gevestigde literatuur. "There can be no doubt that as soon as he glimpsed that world (of the rich), he wanted to belong to it. He soon realised that there were only two ways to achieve his aim : through violence, which was out of the question, since he was peaceable and timorous by nature, appalled by the mere sight of blood, or through literature, which is a surreptitious form of violence, a passport to respectability and can, in certain young and sensitive nations, disguise the social climber's origin".

Op het eind van het boek krijg je nog de "Epilogue For Monsters", met een dertig bladzijden overzicht van tweederangsauteurs, uitgeverijen en publicaties.

Geestig, tegendraads en donker.


Roberto Bolaño - Monsieur Pain (Picador, 1999) ***

"Monsieur Pain" is nog bevreemdender dan de andere Bolaño verhalen. Het vindt plaats in 1938 in Parijs en de hoofdfiguur, monsieur Pain, is gespecialiseerd in hypnose en acupunctuur. Hij wordt door een vroegere vriendin gevraagd om een stervende vriend, een Peruviaanse dichter, die leidt aan een niet aflatende hik, te helpen omdat de medische wereld geen oplossing vindt. Pain kan de patiënt één keer ontmoeten, maar dan gebeuren de vreemdste zaken, als in een droom, en wordt Pain tegengewerkt, niet meer bij de patiënt gelaten, en zelfs zijn opdrachtgeefster verdwijnt onverwacht.

De hele sfeer is er een van neerslachtigheid en onmacht, van irrationaliteit en de onmogelijkheid om in te grijpen in de realiteit, om contact te leggen, met de patiënt, de opdrachtgever, zelfs met zijn achtervolgers ...


Roberto Bolaño - Amulet (Picador, 1999) ****

In "Amulet" brengt Bolaño het verhaal van Auxilio Lacouture, die zich tijdens de bezetting van de Mexicaanse universiteit twaalf dagen in de damestoiletten opsluit tot het gevaar is geweken, een personage dat al in "The Savage Detectives" opduikt, maar hier als ik-persoon de kans krijgt haar relaas te doen.

Het boek begint realistisch, met de uitleg van Auxilio hoe ze haar idolen, de grote dichters Leon Felipe en Pedro Garfias als huishoudster gratis bijstaat, net zoals ze cirkelt rond het academische literaire milieu, hand- en spandiensten leverend waar nodig. Auxilio noemt zichzelf "de moeder van de Mexicaanse poëzie", ze kent alle dichters en alle dichters kennen haar.

In de roman komen Arturo Belano en Ernesto San Epifano ook aan bod, in een randplot rond een zakelijke deal met een lokale pooier en drugsdealer.

Naarmate het verhaal evolueert beginnen tijd en ruimte te schuiven, als onvaste gegevens die Auxilio buiten elke normale logica de droomwereld in stuurt, "... a special kind of silence prevailed, a silence that figures neither in musical nor philosophical dictionaries, as if time were coming apart and flying in different directions simultaneously, a pure time, neither verbal nor composed of gestures and actions", en de realiteit wordt alsmaar vager, wellicht door honger en eenzame opsluiting, een afspiegeling van de innerlijke nachtmerrie die Auxilio doormaakt, met vooruitzichten van de toekomstige receptie van literaire grootheden in deze en volgende eeuw, met bedenkingen over Ezra Pound en Ruben Dario, met bedenkingen over de samenleving en Chili onder Allende en Pinochet en over de nood om de poëtische traditie om te gooien.

Enkele hoofdstukken van de roman worden ingenomen door de mythe van Erigone en Orestes, halfzus en halfbroer, van wie de eerste door de tweede vermoord moet worden, maar geen enkel rationeel argument kan haar aanzetten hem te verlaten, want beiden zijn verliefd op elkaar. "And it is from that moment on, that is, after having been moved, that Orestes began to give serious thought to the idea of protecting Erigone from the dangers besetting her in devastated Argos, which consisted, fundamentally, of his own madness, his homicidal fury, his shame and repentance, that is, the components of what he liked to call the destiny of Orestes, a high-sounding name for self-destruction." Maar wanneer Orestes dan nadien met zijn vriend Pylades door het land trekt : "Hippies, with no ties to hold us, turning life into an art".

De waanzin en hallucinaties nemen toe tot het laatste hoofdstuk, een echte droomsequentie, zonder raakvlakken met tijd en ruimte, of toch niet met vaste tijd en vaste ruimte, met een visioen van een kloof in een vallei, waar kinderen zingend naartoe marcheren, hun onvermijdelijke dood tegemoet. En zij, Auxilio, de Moeder van de Poëzie, ziet al haar kinderen hun dood instappen : "And although the song I heard was about war, about the heroic deeds of a whole generation of young Latin Americans led to sacrifice, I knew that above and beyond all, it was about courage and mirrors, desire and pleasure. And that song is our amulet".


Roberto Bolaño - By Night In Chile (Vintage, 2000) ***

"By Night In Chile" brengt het sterfbedverslag van Sebastian Urrutia Lacroix, priester van Opus Dei, maar tegelijk ook literatuurkenner, die nog voor hij zijn laatste adem uitblaast wil uitleggen waarom hij vrede heeft met zichzelf ondanks de aanklacht van een 'wisened youth'.

Deze context leidt onvermijdelijk tot literatuur als verdichting, maar ook, door de doodstrijd, als een lange hallucinatie of droom of nachtmerrie, wie zal het zeggen, waar rationaliteit en lineariteit ver te zoeken zijn, maar angst en haat, verpersoonlijkt door de heren Raef en Etah, alomtegenwoordig, ondanks de gelijkmoedigheid die de ik-persoon beweert te hebben.

Een van die zijverhalen is de taak die de schrijver kreeg van de junta van Pinochet om zijn volledig kabinet opleiding te geven in de communistische teksten, met Marx en Hegel natuurlijk als de basiscursus.

Een vreemd boek, op zijn zachtst gezegd, en wat zwaarder op de hand dan de andere romans hierboven vermeld.

Mario Vargas Llosa - Conversation In The Cathedral (Faber & Faber, 1974/1995) *****

Dus waarom lees je altijd romans van schrijvers die je al zoveel hebt gelezen? Wel, omdat ze goed zijn. Neem nu Mario Vargas Llosa. Zijn "Conversations In The Cathedral" dateert van 1974, een turf van 600 dichtbedrukte bladzijden, ongelooflijk moeilijk om lezen, maar tegelijk een niet te missen leeservaring.

De hoofdfiguur, Santiago Zavala, ontmoet Ambrosio, de vroegere chauffeur van zijn vader in café La Catedral. Tijdens een zware en dronken nacht brengen beide mannen elkaar op de hoogte van de ongekende aspecten van hun levenslopen die in elkaar verstrengeld zijn op politiek, financieel en menselijk vlak.

De plot verhaalt de opkomst van een militaire junta, na de aanstelling van Cayo Bermúdez als hoofd van de binnenlandse veiligheid, die door corruptie en afpersing het hele systeem naar zijn hand zet. In die wereld van de macht is iedereen, van de president over de generaals, de bedrijfsleiding en tot en met het huispersoneel en de hoertjes en de politie verweven in het net van financiële en andere verplichtingen. Bermúdez symboliseert dit soort macht en is eigenlijk de figuur rond wie alle anderen cirkelen.

Vargas Llosa's aanklacht tegen het systeem komt tot leven in de gewone mensen, die misbruikt en verpletterd worden, rechtstreeks of onrechtstreeks. Santiago Zavala probeert eerst via de ondergrondse communistische partij weerwerk te bieden aan het systeem, maar kiest al snel voor een positie als journalist, buiten het systeem en hij keert zich ook van zijn familie, geleid door zijn rijke vader, bedrijfsleider en verstrengeld in het spel van de macht.

Het geheel is wel geen zwart-wit tekening, maar een spel van schaduwen en onzekere standpunten, met de angsten van de personages die hun echte gevoelens en principes niet kunnen en durven uiten. Ook de mens als psychologisch wezen is onderdrukt, net zoals hij dat ook op democratisch, sociaal, en economisch vlak is.

Bovendien experimenteert Mario Vargas Llosa met vorm. Het eerste deel van de roman is in het begin praktisch onleesbaar, omdat drie dialogen, die plaatsvinden op verschillende tijdstippen, maar deels met dezelfde personages door elkaar geweven zijn zonder dat enige context wordt geschetst. Dit vraagt van de lezer een ongelooflijke inspanning om te ontrafelen wat er echt gaande is, net zoals beide hoofdfiguren, Santiago Zavala en Ambrosio, hun weg moeten vinden in het labyrint dat de werkelijkheid is geworden, en waarin iedereen verstoppertje speelt met iedereen, als een overlevingsstrategie.

Eenmaal je die leeservaring rijker bent, wordt de rest van het verhaal vlotter leesbaar, hoewel ook daar door kunstig spelen met tijd en perspectief, constante concentratie vereist is.

Dit is een echt grote Zuid-Amerikaanse roman, met tientallen personages die tot in het detail zijn uitgewerkt en elk hun eigen karakterontwikkeling hebben, met en plot en vele zijverhalen vol onverwachte wendingen, meesterlijk door elkaar verweven.

Een donker, zwaar boek, verschrikkelijk goed.

Sara Paretsky - A Taste Of Life (Penguin, 1995) *

Drie kortverhalen van de Amerikaanse Sara Paretsky, samen goed voor 54 bladzijden in dit kleine "Penguin 60 pence" boekje. Meer is het ook niet waard.

Martin Amis - Success (Jonathan Cape, 1978) ****

Wachtend op "The State of England: Lionel Asbo, Lotto Lout", de nieuwste van Amis die later dit jaar uitkomt, heb ik "Success" zijn derde roman gelezen, zodat ik op die nieuwkomer na al zijn romans heb gelezen.

 Het verhaal is dat van Terrence Service, een jongetje uit een arbeidersgezin dat wordt geadopteerd door een welgestelde familie nadat zijn moeder en zusje zijn vermoord door de vader. De echte zoon van de adoptiefamilie, Gregory Riding, heeft hier nogal gemengde gevoelens bij. De roman bestrijkt een jaar van hun leven als jongvolwassenen in London, samen hokkend op een appartement van de Ridings. Zowel Terrence als Gregory vertellen alternerend dezelfde gebeurtenissen, elk vanuit hun perspectief en persoonlijkheid.

Terry werkt als bediende, worstelt met zijn gebreken en afkomst, en kent geen succes bij de vrouwen. Gregory is een soort dandy, met het goede uiterlijk, veel aandacht voor uiterlijk, culturele verfijning en status, en leeft van seksuele avonturen. Ze zijn zo ongeveer elkaars tegenpool. Dat de situatie doorheen de roman verschuift is redelijk voorspelbaar, maar geen domper op de pret. Het keerpunt is de aankomst in Londen van hun zus Ursula, die zowel onschuld als verpletterende morele schuld met zich meebrengt.

 Amis' pen is zoals gebruikelijk gedrenkt in vitriool en de manier waarop hij beide vertelperspectieven even geloofwaardig naast elkaar plaatst is verbluffend, en het elitaire en verwaande taalgebruik van Gregory heeft me meer dan eens in lachen doen uitbarsten.

 Lukraak twee paragrafen

 Een beschrijving van de zomer : "Summer is well and truly on its way, it bores me to report. A span of trite sun heats me awake each morning in my vast bed. The empty afternoons fill the world with beach fatigue as the sun completes its slow lob across the sky. At evening, in the thin final glow, the skyline takes forever to become itself, as if the vapidly grinning day drained it of all life, all secrets. Cities are winter things."

 De beschrijving van het koppel dat de kunstgalerij beheert waar Gregory werkt.

 "As a connoisseur of ennui, as satiety's scholar, I'm always taken aback to see them arrive here each day, still together, still arm in arm, still soliticitously aware of one another as sexual beings. They are in their middle or late thirties. (...) 'Ooh, it's so cold today,' says the thick-hipped woman to the disgustingly fit little unit of a man under whose whippety pummelings she has staked herself out on the rack of bedroom boredom. 'Not much warmer in here', says the pepper-haired man to the faintly moustachioed, pungently menopausal hillock of a woman through whose doomed forestry he has cantered baying for a decade of neuter night-times.(...) My God, no wonder they're swingers, no wonder they play pimp and whore, no wonder they're desperate, absolutely desparate, for a taste of me".

 Zo scherp als we hem kennen, meedogenloos, vreselijk als beschrijving van de condition humaine, maar tegelijk zo meesterlijk amusant en literair interessant.

 Enjoy!

Jennifer Egan - A Visit From The Goon Squad (Corsair, 2011) ****

De laatste in de rij van de romans die ik dit jaar al las, en zeker bij de beste. Jennifer Egan had al veel kortverhalen gepubliceerd, en dat is te merken in haar debuutroman. Het verhaal wordt opgebouwd door de verschillende personages elk een hoofdstuk te laten vertellen, vanuit hun eigen perspectief, hun eigen karakter en gemoedsgesteldheid, schrijvend over de andere personages, soms zijdelings, soms als kern van het verhaal, waardoor over een periode van enkele decennia een puzzel van levens als verhaallijnen wordt gelegd.

Ondanks enkele excursies naar Afrika en California, vindt het hele verhaal plaats in New York, bij de rockgroepen van de jaren '80, met de groei en het verval van de muziekindustrie als kader. Egan is een absolute meester in het vinden van de juiste toon, benadering en taal voor de personages, zonder daarom te vervallen in het karikaturale.

Elk hoofdstukje kan dan nog als een kortverhaal gelezen worden, geschetst vanuit een situatie, met goede opbouw, sterke dialogen en korte plotwendingen die de spanning erin houden. Uiteindelijk gaat het om de "condition humaine", over willen, kunnen en het dan toch naar de knoppen helpen, over ambitie en macht, over dromen en desillusie, in de samenleving, in de mensen.

Op zich natuurlijk allemaal niet nieuw, maar wel boeidend en knap verpakt.

Su Tong - The Boat To Redemption (Black Swan, 2010) **

Winnaar van de Man Asian Literary Prize, en door de pers de lucht in geprezen.

Het boek vertelt het verhaal van een jongen wiens vader afstamt van een communistische martelaar, en dus over een boel privileges beschikt in het China van enkele decennia geleden, maar als dan plots de politieke macht keert, en zijn verhaal niet langer blijkt te kloppen, moet de man opnieuw zijn leven als bootvaarder opnemen.

Dongliang, zijn zoon, hierdoor nu ook van zijn moeder afgesneden, wordt verliefd op de jonge Huixian, die hij passioneel zoekt gedurende een periode van tien jaar.

De vertelstijl is realistisch, met komische elementen, en een soort coming-of-age verhaal, maar omdat de plot evenveel kronkels telt als de rivier die vader en zoon afvaren, ontbreekt elke spankracht, waardoor je als lezer op je honger blijft zitten. Het is een slap politiek verhaal, een slap psychologisch verhaal, een slappe vertelling en literair niet echt baanbrekend.

Een boek moet toch op één niveau een statement kunnen bieden, of een gewenste impact hebben op een lezer, ergens. Blijkbaar wel op de jury van de Man Asian Literary Prize, maar waarom is een mysterie.

Roberto Bolaño - The Skating Rink (Picador, 2010) ****

"The skating rink" is Bolaño's eerste gepubliceerde roman, en daarom niet toevallig ook een van zijn meest toegankelijke. Zoals in vele van zijn latere verhalen, vertellen de personages elk hun deel van het verhaal, in de typische directe stijl die bijna al zijn romans kenmerken.

Het verhaal speelt zich af in Catalonië, waar de schrijver zelf lange tijd woonde en zoals één van de personages ook werkte als nachtwachter op een camping aan de kust. De ingrediënten van zijn korte tienjarige carrière zijn hier al aanwezig : politieke corruptie, erotiek, poëzie en literatuur, machtsmisbruik, moord, en een aantal karakters die door de wereld zijn uitgespuwd of die er hun plaats niet in vonden.

Kunstzinnig en evenwichtig, leest het verhaal als een trein. Een prima introductie voor wie terugdijnst voor de dikte van zijn echte meesterwerken : "The Savage Detectives" en "2666".

Julian Barnes - The Sense Of An Ending (Vintage, 2012) *****

Zonder enige twijfel is Julian Barnes een van de betere Britse schrijvers van het moment, iemand met een fijne pen, een sterke zin voor opbouw en verhaalstructuur, samen met een diep menselijk inzicht.

De hoofdfiguur, Tony, kijkt terug op zijn jeugdjaren, op zijn vrienden, hun ontluikende seksualiteit en hun intellectuele belangstelling om de wereld te leren begrijpen via geschiedenis en filosofie.

Herinnering - en dan vooral het gebrek aan duidelijkheid - en geschiedenis gaan natuurlijk hand in hand. Wat de verteller zich herinnert, blijkt niet altijd te kloppen, of anders gezegd, de manier waarop de jonge Tony naar de werkelijkheid keek, krijgt een ander perspectief en dus ook een andere realiteit dan vroeger.

Zoals zijn vorige romans is deze ook schitterend uitgebalanceerd, afgewerkt, bijgeschaafd, met waarschijnlijk ook ingekort tot een literair kleinood. Een terechte winnaar van de Man Booker Prize.

Een sterke aanrader!

Raymond Queneau - Exercices De Style (Gallimard, 1947) ****

In "Exercises de Style" schrijft Queneau negenennegentig keer hetzelfde verhaal, of eerder een korte gebeurtenis van een man die zich kwaad maakt op een andere man die tegen hem aanstoot in een volle bus, en die eerste wordt later op de dag door een derde figuur herkend.

Queneau speelt met perspectief, met woorden, met klanken, gebruikt poëzie, drama, dialoog en omfloerste stijl, klassieke beschrijvingen en brutale cynische taal.

Een absolute aanrader, maar het blijft natuurlijk een stijloefening, hoogstaande spielerei.

Niccolo Ammaniti - As God Commands (Black Cat, 2006) ***

De film "Io Non Ho Paura" die uitkwam in 2003 was mijn eerste kennismaking met Niccolo Ammaniti, en toen ik deze roman van de auteur zag liggen, heb ik die ook meteen gekocht.

De setting is ook nu zeer Italiaans, met de belangrijkste personages die aan de zelfkant van de maatschappij leven, en eigenlijk door het lot bij elkaar zijn gespoeld in een stadje vol industrieel verval. Elk van hen heeft zijn verleden, zijn verloren liefdes, verlangen naar geld om uit hun uitzichtloze situatie te geraken. Ook in deze roman is de hoofdfiguur een jongetje, Cristiano, die bij zijn werkloze aan de drank verslaafde vader woont.

Elk hoofdstuk wordt verteld vanuit het perspectief van de verschillende personages, zo ook van de sociale begeleider van vader en zoon, van een ooit zwaar geëlektrocuteerde wat achterlijke zonderling, en een netjes geklede sukkel die zich meer stijl dan inhoud is.

Het verhaal zelf is vreselijk, en de politiek uiterst rechtse personages hebben absoluut geen morele gevoelens, en zelfs hun nogal los hangende vriendschap bestaat eerder bij gebrek aan beter, dit in sterk contrast met de band tussen vader en zoon, die in dit hele spanningsveld van soms extreme gebeurtenissen onbreekbaar is.

Zoals de titel aangeeft zijn geloof, waanbeelden en zelfbegoocheling de drijfveren van de karakters, die zichzelf heel anders zien dan ze in werkelijkheid zijn. Dat uiteindelijk de meer primaire driften en gevoelens die ingaan tegen elke rationaliteit, het halen, heeft in Ammanti's wereld zowel een heel positieve als heel duistere kant.

De personages zijn echter iets te getypeerd, iets te grotesk voorgesteld om het geheel als echt heel sterk te maken.

David Bezmozgis - The Free World (Penguin, 2011) **

In zijn debuutroman schetst Bezmozgis het lot van de familie Krasnanskys, een joodse familie die in het begin van de jaren '70 de Sovjet-Unie ontvlucht en in Rome terechtkomt, als tussenstation voor de Verenigde Staten. Het verhaal vindt volledig in Rome plaats, en beschrijft de spanningen en relaties tussen de ouders en adolescente kinderen die elk met hun persoonlijkheid zich staande proberen te houden in een niet erg verwelkomende omgeving.

Bezmozgis heeft waarschijnlijk goed geput uit zijn eigen familiale achtergrond om anecdotes te vinden om zijn verhaal te spijzen, inclusief de flash-backs over het leven in de Sovjet-Unie van de generatie ervoor. Het is allemaal nogal speels en lichtvoetig ondanks de ernst van het onderwerp. Uiteindelijk krijgt zijn licht spottende toon de overhand, ten nadele van een vlakke plot en redelijk vlakke personages.

Jeffrey Eugenides - The Marriage Plot (FSC, 2011) ****

De titel van "The Marriage Plot" verwijst naar de romantische liefdesromans van het eind van de 19e eeuw, waarin de plot wordt opgebouwd rond de keuze van de vrouwelijke en feministische hoofdfiguur voor één van de mannen in haar omgeving, een keuze tussen rationaliteit en passie, maar ook een tussen verschillende karakters, elk met hun eigenheden, hun demonen en eigen toekomstverwachtingen.

Eugenides' "Middlesex" is een absolute aanrader, en deze roman komt er iets onder, knap geschreven, maar anders van opzet, minder episch, maar met heel wat sympathie opnieuw voor de vaak complexe en niet alledaagse persoonlijkheden van de personages. Dit boek heeft wat Jonathan Frantzens "Freedom" mist : een bijna natuurlijk en organisch verhaal met personages die minder programmatisch zijn. De vergelijking is nodig omdat beide romans tevens een tijdsbeeld willen geven van het Amerika van vandaag, met alle mogelijkheden voor het individu om te kiezen, voor waarden, voor opleiding, voor werk, voor vertier, voor godsdienst, en hier al even gemakkelijk in verloren lopen als hun weg vinden.

Aanrader.

David Grossman - To The End Of The Land (Vintage, 2010) ***

Deze roman heeft een rist prijzen en eindejaarsvermeldingen gekregen in heel wat landen, en je kan dat begrijpen als je Grossmans realistische en verfijnde stijl als uitgangspunt neemt, samen met de politieke context van het Israël van vandaag. Anderzijds is hij een weinig economisch schrijver die verschrikkelijk veel tijd neemt om tot de essentie te komen.

Zijn personages, en deels ook de plot, komen inderdaad scherp uit de verf, mede door de onrechtstreekse detailbeschrijvingen van hun fysieke omgeving en hun psychologie, maar het duurt allemaal zo verschrikkelijk lang. Ik kan het enigszins nog aan dat een roman traag opschiet voor zover je kan genieten van de stijl bij elke zin, zoals het poëtische bij een Herta Müller of het sarcastische bij een Martin Amis, maar Grossman heeft dit door zijn realistische stijl nu net niet.

Dus : goed, maar traag.

Nog enkele Penguin Modern Classics

Nog enkele miniboekjes van Penguin gelezen. Zoals eerder geschreven : een mooie selectie.


Jorge Luis Borges - The Widow Ching-Pirate (Penguin, 2011) *****

Een mooie introductie tot de vreemde wereld van Borges, waarin taal, filosofie en fantasie elkaar ontmoeten in de creatie van nieuwe werelden, vol mogelijkheden en bizarre ontwikkelingen, die tegelijk spielerei zijn als een spiegel voor de samenleving. Borges' stijl is tegelijk poëtisch en beschrijvend wetenschappelijk, alsof hij effectief een verslag uitbrengt van de gebeurtenissen die beschreven zijn.

D.H. Lawrence - Odours of Chrysanthemums (Penguin, 2011) ****

Dit boekje bevat twee kortverhalen, "Odour Of Chrysanthemums", waarin een mijnwerkersvrouw het dode lichaam van haar man aangeboden krijgt op het eind van een werkdag, en "The Blind Man", waarin een jonge vrouw een vroegere vriend uitnodigt om de monotonie te doorbreken van haar leven nu haar man blind is geworden. Ik had nooit iets van Lawrence gelezen, hoewel zijn "Women In Love" hier al een paar jaar op het schap staat, en hij klinkt verrassend modern in zijn beschrijving van de psychologie van de hoofdpersonages, en zijn schrijfstijl is verbluffend. Een goede reden om zijn grotere werk aan te vatten.


Primo Levi - The Magic Paint (Penguin, 2011) ****

Ik dacht dat ik alles had gelezen van Primo Levi, maar dat bleek dus fout te zijn. Alle verhalen uit dit boekje komen uit de bundel "A Tranquil Star" uit 2007, maar voor wie die niet kende, is ook dit een aanrader. Levi is de verteller van het dagelijkse leven, met een uitzonderlijke bewondering voor industrieel vakmanschap - zijn "The Wrench" is een absolute aanrader in dat perspectief - en ook hier gaat het titelverhaal over een magische verfsoort die beschermt tegen ongeluk. Levi's kracht schuilt in zijn lichtvoetige benadering van het alledaagse dat een bijzondere en fantasierijke kwaliteit krijgt. Zo beschrijft het verhaal "Bureau Of Vital Statistics" hoe in de hemel, voorgesteld als een groot kantoorgebouw een ambtenaar dagelijks de steekkaarten moet invullen van de mensen die in de volgende dagen gaan sterven, en hij moet telkens de manier waarop dit gebeurt verzinnen op basis van de beperkte informatie die al op de steekkaarten staat.

Alle aanraders.

Howard Jacobson - The Mighty Walzer (Vintage, 2000) **

 Een roman over ping-pong? Dat moet kunnen. Zeker als de kleine Oliver Walzer van kindsbeen af een natuurlijk talent blijkt te hebben voor de sport, en die als ontsnappingsroute ziet uit de kleinburgerlijke joodse wereld in het Manchester van de jaren '50. Met een vader als marktkramer, een bezorgde moeder, enkele vrijgezellen tantes, en een heleboel kleurrijke figuren, oplichters, racisten, agenten, tegenstanders en helden, de ene al slimmer dan de ander, worstelt de kleine Oliver zich door zijn bestaan heen.

Jacobson heeft een ongelooflijk eerlijke en plezierige schrijfstijl, die de ervaringen van het jongetje en zijn volwassen worden perfect beschrijft, inclusief zijn angsten en seksuele fantasieën. De hier en daar gebruikte jiddische woordenschat geeft wat couleur locale.

Een sympathieke roman, maar niet meer dan dat. Grappig, goed geschreven, dat wel.