Cesare Pavese - The Devil In The Hills (Sceptre, 1990) ****

Dit boek van Pavese uit 1954 wordt beschouwd als een van zijn beste. Het is inderdaad goed geschreven, zit intelligent ineen, maar het is wat oubollig. Het is het verhaal van drie vrienden, studenten uit Turijn, die voor de zomervakantie naar het platteland gaan. Een confrontatie van stad en platteland, van moraliteit en zonde, van ongeloof en geloof, van eerbare en oneerbare gevoelens, van gedrag versus gevoel, en niet noodzakelijk in deze volgorde. Het knapste stuk is in het tweede deel, als ze de wat onberekenbare en moeilijk in te schatten Gabriela, echtgenote van hun aan lager wal en coke snuivende rijke vriend, ontmoeten tijdens een verblijf van enkele dagen bij hem op zijn ook al deels vervallen herenhuis op de Greppo, een heuvel die volledig in hun bezit is. Dit laatste staat letterlijk symbool voor het verval van de rijke landadel, maar ook voor een levensstijl en van een tijdperk, dat waarin de armen al het werk doen, en de rijken het geld opstrijken. "The abandonment and solitude of the Greppo was a symbol of her and Poli's mistaken life. They did nothing for their hill; and the hill did nothing for them. The savage waste of so much land and so much life could bear no other fruit than discontent and futility. I thought again about the vineyards of Mombello and the sharp face of Oreste's father. To love a land you must cultivate it and sweat over it". Gabriela roept bij alle jongemannen tegenstrijdige gevoelens op van sexuele aantrekkingskracht en morele revulsie, maar ze creëert ook de confrontatie van naïeve dromen met harde realiteit, of verkeerde veronderstellingen en realiteit. Het zit dus redelijk subtiel in elkaar en om dat tot leven te wekken is Pavese een meester. Maar het verhaal zit nogal vast in het tijdperk van het naoorlogse Italië. Wie maakt er zich bijvoorbeeld nu nog druk om of naakt zonnen een zonde is of niet?

Markus Zusak - The Book Thief (Black Swan, 2007) *****

Als er één boek is dat je leest dit jaar, dan moet het dit zijn. Het is verbluffend. Het verhaal is sterk, de schrijfstijl is origineel en verrijkend, de toon is licht, het onderwerp zwaar, en hartverscheurend menselijk zonder loze sentimentaliteit. Dank aan mijn echtgenote voor het geschenk overigens. Ik had het boek al enkele malen in de boekenwinkel zien liggen, maar ik word dezer dagen echt afgeschrikt door de vermelding "Number 1 International Bestseller", want vaak zijn dat pathetische schrijfsels, die soms wel goed beginnen (concept en stijl), maar zichzelf dan vastrijden in het mulle zand van inspiratieloosheid en gebrek aan talent. Niet zo met dit boek. Tot de laatste bladzijde, en het zijn er meer dan 500, is elke bladzijde een genot, elke zin een plezier. Tot de laatste.

Het verhaal wordt verteld door De Dood, een bijna alleswetend verteller, met een groot fatalistisch mededogen voor de zielen die hij verzamelt, vol sympathie en begrip voor de mensen waar ze uit voortomen, maar dan vooral voor de kleine Liesel Meminger, een tiener die in een adoptiegezin terechtkomt in het Duitsland van de tweede wereldoorlog. Het verhaal zelf is redelijk "gewoon" : een gezin dat tijdens de oorlog wordt geconfronteerd met angst, morele grenzen, persoonlijk verlies, moed, vernedering, en noem maar op. Het meesterlijke in Zusaks roman is dat hij permanent in- en uitzoomt, met oog voor kleine details, sterke scènes, rake en originele woordkeuzen, vanuit de leefwereld van het kind, naïef, onschuldig, om dan weer dezelfde zaken te bekijken vanuit het alomvattende perspectief van de dood, niet naïef maar even onschuldig, die duiding geeft, begrip en zelfs een andere invalshoek biedt. De Dood doorspekt het boek met korte intermezzo's, soms vertalingen ("Schweigen - silence, the absence of sound or noise. Related words : quiet, calmness, peace"), soms interpretaties van feiten ("The Duden Dictionary was completely and utterly mistaken, especially in its related words. Silence was not quiet or calm, and it was not peace"), soms zelfs een blik in de toekomst, om al lichtjes te waarschuwen voor de hardheid van de komende gebeurtenissen.

Het knappe van Zusaks poëtische schrijfstijl is dat de ruimte ook doordrenkt is van emotie en functioneel is in de beschrijvingen. Enkele voorbeelden :

"The kitchen cupboards were the shape of guilt, and his palms were oily with the memory of what he'd done".

"The smell of coffee was overpowering, and the image of Hans Huberman's stupid kindness was still in the air".

"They would each greet me like their last true friend, with bones like smoke and their souls trailing behind".

"The only sign of war was a cloud of dust migrating from east to west. It looked through the windows, trying to find a way inside, and as it simultaneously thickened and spread, it turned the trail of humans into apparitions. There were no people on the street any more. They were rumours carrying bags".

"The sound of crying children kicked and punched".

En dit zijn er maar enkele, lukraak gekozen.

En dan zijn er natuurlijk alle door elkaar geweven motieven : de boekendief zelf en literatuur, het belang van woorden (zonder woorden geen haat, zonder woorden ook geen bevrijding), kleuren, de geschenken, de accordeon, ... alle schitterend ingewerkt in het verhaal, komend en gaand, vanuit verschillende perspectieven en verhaallijnen. Maar ik ga hier geen thesis over schrijven. De hele structuur en opbouw zijn geschreven in functie van een diepe menselijkheid, vol sympathie en emotionaliteit.

En in alle eerlijkheid : in het laatste hoofdstuk waren mijn ogen zo vochtig, dat ik geen letter meer kon lezen.

Een absolute must. Lezen.

Gabriel Garcia Marquez - In Evil Hour ( Harper & Row, 1979) ****

Ik heb me voorgenomen alle verhalen en romans van Gabriel Garcia Marquez te lezen, en heb net "In Evil Hour" aan dat lijstje toegevoegd. Het is een novelle over een dorp aan een rivier ergens in Zuid-Amerika, een publicatie die net zijn "Honderd Jaar Eenzaamheid" voorafging. Van bij het begin dwingt Garcia Marquez de lezer in de personages, die herkenbaar, tegelijk karikaturaal zijn, maar tevens zeer menselijk en onvoorspelbaar. De burgemeester, de dokter, de tandarts, de rijke weduwe, de priester, de rechter, de kapper, de meid van de pastoor, de blinde grootmoeder, de boekhouder, ... elk personage biedt om beurt een vertelperspectief om in korte stukjes het verhaal te doen ontvouwen, in kleine situaties en dialogen. Daar is Marquez een absolute meester in en weinigen kunnen het hem nadoen. Zijn pen is zo economisch en raak en hij weet een perfect evenwicht te vinden tussen wat de lezer moet weten om niet af te haken en voldoende verzwijgend om spanning op te bouwen. Het verhaal is relatief simpel : 's nachts worden spotbrieven, of noem het roddelbrieven, aan de deuren van bepaalde huizen gehangen, met een beschijving van de schuinsmarcheerderij van de bewoner, een beschuldiging en bevestiging van geruchten die eigenlijk iedereen al heeft gehoord. Iedereen wil weten wie dit doet, iedereen wordt er zenuwachtig en onrustig van, maar aan de oppervlakte blijft de vriendelijkheid tussen de personages bestaan. Onderhuids wordt de spanning echter groter, en de verdraagzaamheid minder, ... Tegelijk is de novelle een politieke aanklacht tegen machtsmisbruik, valse democratie, de afwezigheid van gerechtigheid en recht. Het lezen waard.

Alfabetisch overzicht van de recensies

Akutagawa, Ryonosuke - Rashomon
Alamedine, Rabih - I, The Divine
Amis, Martin - The House Of Meetings
Barnes, Julian - The Lemon Table
Barnes, Julian - The Porcupine
Brouwers, Jeroen - Datumloze Dagen
Chabon, Michael - The Yiddish Policemen's Union
Chatwin, Bruce - On The Black Hill
Coetzee, J.M. - Foe
Cunningham, Michael - The Home At The End Of The World
Davidson, Tony - Scar Culture
Deane, Seamus - Reading In The Dark
DeLillo, Don - Falling Man
Eggers, Dave - What Is The What?
El Saadawi, Nawal - The Fall Of The Imam
Estevez, Abilio - Distant Palaces
Franzen, Jonathan - The Discomfort Zone
Gabriel Garcia Marquez - In Evil Hour
Garcia Marquez, Gabriel - The General In His Labyrinth
House, Richard - Uninvited
Iweala, Uzodinma - Beasts Of No Nation
Kadare, Ismail - The File On H
McGregor, John - If Nobody Speaks Of Unremarkable Things
McInerney, Jay - The Good Life
Mitchell, David - Black Swan Green
Mulish, Harry - De Ontdekking Van De Hemel
Murakami - Haruki - After Dark
Murakami, Haruki - The Wild Sheep Chase
Nabokov, Vladimir - The Enchanter
Pavese, Cesare - The Devil In The Hills
Powers, Richard - The Echo Maker
Pynchon, Thomas - Against The Day
Roth, Philip - Everyman
Rushdie, Salman - Shalimar The Clown
Updike, John - Terrorist
Vargas Llosa, Mario - The Bad Girl
Zusak, Markus - The Book Thief

Don DeLillo - Falling Man (Scribner, 2007) ***½

Don DeLillo's "Falling Man" is de zoveelste poging van een Amerikaans schrijver om de gebeurtenis van 9/11 te verwerken in romanvorm, en het is waarschijnlijk ook die met het beste resultaat. Veel plot is er niet, een man die in één van de torens was, verwerkt de gebeurtenis als overlevende, vindt opnieuw steun bij de vrouw van wie hij gescheiden was, en poogt te communiceren met zijn zoon. DeLillo schrijft het verhaal bij een als een opvolging van korte situatieschetjes, nu eens vanuit het perspectief van Keith, de man, dan weer van Lianne, zijn echtgenote. Elk van de schetsjes zijn als borstelstreken op een groot canvas, indrukken weergevend, gevoelens, gedachten, en pas als je wat afstand neemt en het hele doek overschouwt, blijken ze een geheel te vormen. DeLillo schrijft meesterlijk, raak en met diepe gevoelens. De korte stukjes staan natuurlijk ook voor de versplintering, kwetsbaarheid en zinloosheid die ontstaan zijn na de aanval van Al Quaeda op de Twin Towers. DeLillo geeft geen concreet of ruimtelijk relaas, noch van de plot (voor zover er één is), noch van de tijdsverschillen, wat het verhaal een soort zwevende, abstracte dimensie geeft. De hoofdfiguren verwijderen zich van elkaar, elk in hun eigen wereld : "On these nights it seemed to her that they were falling out of the world. This was not a form of erotic illusion. She was continuing to withdraw, but calmly, in control. He was self-sequestered, as always, but with a spatial measure now, one of air miles and cities, a dimension of literal distance between himself and others". De hoofdfiguur krijgt zowat de dimensie van de figuur uit The Deer Hunter, die Russische roulette als enig zinvolle activiteit beschouwt, alleen heeft het hier een iets minder dramatische dimensie, spelend om geld in Vegas, maar de ingrediënten zijn dezelfde : sociale isolatie, existentiële zinloosheid, risico als noodzaak om nog iets te voelen. De titel, "Falling Man", verwijst natuurlijk naar de man die uit de toren springt, of nog juister, van de foto van die man, maar verwijst ook naar een performance artist uit de roman die deze gebeurtenis op de meest onverwachte plekken uitbeeldt, én uiteraard ook naar de hoofdfiguur en misschien zelfs naar de moderne mens in het algemeen. Enkele hoofdstukken vertelt DeLillo ook vanuit het perspectief van de terroristen zelf. En die overstijgen jammer genoeg niet de clichés die Amerikanen hebben over de moslims (en bij extensie over de rest van de wereld?). Het boek zou zonder deze stukken heel wat sterker zijn geweest. Toch het lezen waard.

Vladimir Nabokov - The Enchanter (Picador, 1986) ****

Deze heb ik onlangs bij De Slegte gekocht, de voorloper van Nabokov's Lolita, een novelle van 90 bladzijden. Nabokov was er zelf jaren van overtuigd de laatste versie van dit verhaal begin jaren '40 zelf vernietigd te hebben, maar het is opnieuw opgedoken en heruitgegeven, vertaald uit het Russisch door zijn zoon Dimitri. Het verhaal is dat van een man die seksueel aangetrokken wordt door een kind van 12 en er alles aan doet om in haar nabijheid te zijn en om haar uiteindelijk te kunnen bezitten, in de dubbele betekenis van het woord. Dit verhaal is ook nu nog de moeite wegens het onwaarschijnlijke schrijftalent van Nabokov. Hoewel hij het hoofdpersonage duidelijk moreel verwerpt, slaagt hij er toch op meesterlijke wijze in om de meest basaal erotische gevoelens subtiel en fijngevoelig weer te geven, waardoor een ambiguïteit ontstaat van afstoting en aantrekking. Het verhaal is niet alleen schitterend gecomponeerd, maar het is vooral zijn stijl die bewonderenswaardig is : de poëtische kracht van zijn taalgebruik, de beeldvorming, de economische spankracht van zijn schriftuur die zich beperkt tot het essentiële. Of zoals zijn zoon het omschrijft in het nawoord : "... the virtuosity consists in a deliberate vagueness of verbal and visual elements whose sum is a complex, otherwise undefinable, but totally precise unit of communication". Zelfs al is dit een minder werkje van Nabokov, het is toch mijlen verheven boven de pulp die vandaag op de meeste lijstjes met top-10 boeken van het jaar staan.

Jon McGregor - If Nobody Speaks Of Remarkable Things (Bloomsbury Publishing, 2002) ****

Als iemand je zei dat dit boek een veertigtal personages telt, waarvan slechts één of twee een naam hebben, dat er eigenlijk weinig plot in te bespeuren valt, en dat vele andere regels van de edele romankunst met de voeten worden getreden, zoals hele hoofdstukken waar elke zin met "Ik" begint, dan denk je al snel met een experimenteel vehikel te maken te hebben, maar niets is minder waar. Deze roman leest als een trein. McGregor gebruikt de techniek van Georges Perec in "Het Leven : Een Gebruiksaanwijzing", maar hier gaat het niet om een flatgebouw, maar om een straat, met de beschrijving van wat achter elk van de gevels gebeurt in het tijdsbestek van een dag, met één groot verschil met Perec : het gaat niet om een obsessieve beschrijving, wel om een emotionele en functionele opbouw, want al deze mensen kennen elkaar, ontmoeten elkaar, wat nog versterkt wordt door de schokkende gebeurtenis op het eind van de roman. Naast deze menselijke beschrijving van kleine dagelijkse gewoonten, is er het verhaal van de ik-persoon, een ongehuwde jonge vrouw die zwanger is en haar ouders hiervan op de hoogte moet stellen. De kracht van het verhaal ligt dus in de beschrijvingen die McGregor geeft en die zijn werkelijk schitterend, met een taalgebruik dat expressief, verfrissend en bijna goochelend is. De stijl, toon, structuur zijn van een zelden geziene schoonheid en poëtische kracht. Een sterke aanrader.

Boeken Top 10 van 2007

De meeste boeken die ik dit jaar heb gelezen, dateerden van voor 2007. Hier dan het lijstje van wat ik het beste vond, in bijna willekeurige volgorde

• Martin Amis - The House Of Meetings
• Haruki Murakami - After Dark
• Salman Rushdie - Shalimar The Clown
• Dave Eggers - What Is The What?
• Jay McInerney - The Good Life
• Mario Vargas Llosa - The Bad Girl
• Michael Chabon - The Yiddish Policemen's Union
• Thomas Pynchon - Against The Day
• Jeroen Brouwers - Datumloze Dagen
• Dave Mitchell - Black Swan Green

Mario Vargas Llosa - The Bad Girl (Farrar, Strauss and Giroux, 2007) ****

Mario Vargas Llosa is zonder enige twijfel één van de grootste schrijvers van het moment. De Peruviaan heeft al enkele schitterende romans op zijn naam staan, waarvan "The War Of The End Of The World" en "The Feast Of The Goat" absolute aanraders zijn. Vargas Llosa is een post-modern schrijver die vaak stijlen vermengt, of er zelfs mee experimenteert (zoals zijn volledig in de jij-persoon geschreven homage aan Gauguin). In "The Bad Girl" grijpt hij qua stijl terug naar de roman van de 19e eeuw, met verwijzingen naar zowel Flaubert, Hugo als de grote Russen. Het boek beschrijft lineair-chronologisch het verhaal van een jonge Peruviaan die verliefd wordt op een jonge Chileense. Hij is "the good boy" en zij is "the bad girl", een hedendaagse Madame Bovary. Zijn enige betrachting is om in Parijs te wonen, wat hem ook lukt. Zij is veel ambitieuzer en wil rijk zijn en vrij. Hun relatie jo-joot doorheen hun leven, van even samen naar weer weg van elkaar, omdat zij één van de meest onvoorspelbare figuren is die ooit in een roman zijn opgetreden : ze is sympathiek en aantrekkelijk, maar tegelijk ook weerzinwekkend en verachtelijk. En Vargas Llosa slaagt ook hier om een karakter op papier te zetten zoals alleen zijn 19e eeuwse voorbeelden het konden. De lineaire verteltrant, maar ook het bijna klinisch beschrijven van de gebeurtenissen typeren volledig de ingesteldheid van de wat saaie ik-figuur, die misschien wel goed is, maar een waarschijnlijk even monotoon als voorspelbaar bestaan leidt. "The bad girl" daarentegen leeft met een duidelijk doel voor ogen, en met één methode : de rijke man vinden, maar ze rijdt zichzelf gewoon vast, de keerzijde van de rijkdom is het opgeven van vrijheid en persoonlijke keuzemogelijkheden. En Vargas Llosa brengt dit alles op meesterlijke manier : om het ik-personage nog meer kleurloosheid te geven, geeft hij hem een job als vertaler en tolk - iemand die niets te vertellen heeft, tenzij doorgeven van wat anderen zeggen. Of zoals één van zijn collega's het formuleert "Like our profession as interpreters, another way of always being a foreigner, of being present without being present, of existing but not existing". Het boek gaat over liefde in zijn meest extreme vormen, van onvoorwaardelijke liefde, tot onuitbare liefde, tot onderworpenheid ("I don't know if what I feel for Fukuda is love. But never in my live have I depended so much on anyone the way I depend on him. The truth is he can do whatever he wants with me"). Maar het verhaal gaat nog verder dan dit, het gaat ook om globalisering, het ontvluchten van armoede en het ook willen maken in deze wereld, de keuze tussen rationaliteit en zekerheid tegenover emotionaliteit en irrationaliteit, zoekend naar individuele oplossingen, nippend aan structurele mogelijkheden zoals politiek en internationale organisaties en guerilla en heropbouw. Vargas Llosa is een meester in het verweven van de vele lagen. En ja, het is ook een moderne roman. De seks is onverbloemd weergegeven, in alle details, onbeschroomd, maar niet puberachtig zoals bij Houlebecq.

Een zeer aangrijpend verhaal. Meer dan eens had ik de krop in de keel. Een prachtig personage, die bad girl, de "niña mala", en het geheel steekt meer dan vernuftig in elkaar, ondanks de wat oubollige vertelstijl, maar die is uitermate functioneel in deze roman. Niet zijn beste, maar wel de moeite.

Jeroen Brouwers - Datumloze Dagen (Uitgeverij Atlas, 2007) ****

Dat Jeroen Brouwers kan schrijven, dat wisten we al, maar hier overtreft hij zichzelf, in zijn eigen genre dan nog wel. "Datumloze Dagen" is een lange monoloog van de ik-figuur die door het bos rond zijn huis wandelt (dat hebben we nog gelezen bij Brouwers), de relatie met zijn zoon overpeinzend, maar dan in verschillende tijdsmomenten, als een symfonie van vertellagen. Het thema : de geworpenheid in dit leven, het leven dat geen geschenk is, enz. om er samen met de hoofdpersoon depressief van te worden. Het verhaal is dun, maar daar gaat het niet om. De ik-figuur heeft een nogal cynische kijk op het leven, wordt door zijn eerste vrouw tegen zijn wil met een kind opgezadeld, een verraad dat de relatie doet afknappen, ook die met zijn zoon. Mocht Brouwers niet zo goed schrijven, dan had ik dit boek waarschijnlijk na zestig bladzijden al weggegelegd, want wat kan die ik-figuur zeuren en zagen, emmeren en janken. Maar hij kan gelukkig goed schrijven, en het loont de moeite om verder te lezen. Want plots ontstaan er momenten van vreugde, kort, kleine gebeurtenissen, die zich aan de ik-figuur opdringen en die bressen beginnen slaan in zijn eindeloze depressie. Het verhaal kantelt, in de emotie dan toch van de ik-persoon. De absolute zinloosheid van het bestaan, de oppervlakkigheid van de samenleving, ... die krijgt hij er wel niet uit. De teneur is er één van "hoe kan ik verantwoordelijk zijn voor iets wat ik niet heb gewild (het leven, mijn zoon) en waar ik geen controle over heb (het leven, de vrouwen)", erbij denkend dat het al moeilijk genoeg is om zichzelf te zijn. En hij brengt deze rudimentaire levensvragen naar een hoger niveau dan het hier en nu, door vele verwijzingen naar de Griekse mythologie en tragedies (Oedipus, de minotaur, de centaur, de cycloop, Sophokles, ...), en uiteraard door de tijdeloosheid ervan voortdurend te benadrukken, te beginnen met de titel. Wat Brouwers hier brengt is een brok emotioneel geschrijf wat weinigen in het Nederlandse taalgebied hem kunnen nadoen. Verwacht geen verhaal, in de zin dat er een plot is met verrassende wendingen. Zijn kracht ligt in weergave van gevoelens, hun evolutie en de krachtige verwoording ervan, het compositorisch doorheen weven van verhaaldraden die voor contrast en effect zorgen. En dat is op zich al een hele prestatie.

Michael Chabon - The Yiddish Policeman's Union (Harper Collins, 2007) ****

Dit is zonder enige twijfel een van de betere boeken die ik dit jaar heb gelezen. Wie zijn "Amazing Adventures of Cavalier & Klay" heeft gelezen, zal dit boek zeker kunnen waarderen, want het is meer gefocust, strakker, beter geschreven. Maar het blijft, zoals de titel al laat uitschijnen, een roman met de ingrediënten van een jongensboek, maar dan op een hoger niveau getild, een veel hoger niveau. Het verhaal speelt zich af in Alaska eind van de 20ste eeuw, de Amerikaanse staat waar de joden na de tweede wereldoorlog hun tijdelijk, 60-jarige verblijf hebben gekregen. In de hoofdstad van deze plek wordt een jood lafhartig vermoord in de hotelkamer van hetzelfde hotel waar de hoofdfiguur logeert, de getormenteerde politie-detective Meyer Landsman, die even onorthodox als doordravend en slim is. Een cliché dus uit de betere film noir. Bovendien verwerkt hij een scheiding en is hij meer dan lichtjes aan de drank. Zijn speurtocht leidt hem naar de macht van een maffieuze joodse sekte, met zeer donkere kanten en geheimzinnigheid, half-messiaanse figuren, een mysterieus verbond met de plaatstelijke indianen, en duistere machten die worden beïnvloed door nog diepere machten. Kortom, Chabon speelt met de gebruikelijke motieven alsof het een lieve lust is, maar dan in het kader van de imminente verdrijving van de joden uit Alaska, door de Amerikanen. Dit soort benadering hebben we enkele jaren geleden ook gekend, in Philip Roth's "The Plot Against America", waarin een mogelijk andere historische wending (bij Roth de "nazistische" Lindberg die in Amerika de macht verwerft en een verbond sluit met Hitler), de achtergrond vormt voor het verhaal. Het knappe van dit boek is dat Chabon het ritme erin weet te houden, net zoals in een politieroman, maar dat hij tevens dieperliggende lagen op een schitterend wijze weet aan te boren, zoals de politieke context van het jood zijn op deze wereld, religieus fanatisme, politieke macht, maar ook de emotionele lagen zoals de relatie van de verschillende personages onderling of met hun ouders (lafheid, angst, liefde, verkeerde veronderstellingen, gebrek aan communicatie, enz.). Chabon heeft veel van Pynchon overgenomen : de rake taal, de extravagante karakters, de afwisseling tussen stripverhaalachtige elementen met serieuze stukken, maar zijn stijl is lichter en de gebeurtenissen makkelijker te begrijpen. Maar wat een verhalenverteller! Wat een schrijftalent! Elk hoofdstuk is qua setting, qua invalshoek, qua opbouw zo goed doordacht, zo fijn en evenwichtig, een netjes afgerond stukje, de beschrijvingen van de ruimte zo zinvol, de dialogen raak, ... werkelijk schitterend. En dan zijn vergelijkingen, soms vergezocht, maar altijd uitermate sprekend. Enkele voorbeelden :

• "Landsman wakes from a dream of feeding his right ear to the propellor blades of a Cessna 206".
• "An invisible gas clouds his thoughts, exhaust from a bus left parked with its engine running in the middle of his brain".
• "Surrender unfolds across Landsman's heart like the shadow of a flag".
• "Hertz is crowding Landsman, exhaling his breath of plum brandy, the undertone of herring so oily and sharp you can feel the little bones in it".
• "She looks like hell, only hotter".
• "'Uh-huh', Spade says amiably, a little distracted, maybe, like someone pretending to take an interest in the minutiae of your life while surfing some inner Internet of his mind".
• "The weariness of her voice seems to flow into her shoulders, her jaw, the lines of her face".

En deze vergelijkingen zijn dan nog vaak zeer functioneel, zoals deze, tijdens een politieverhoor :

• "The tea bags surrender their color unwillingly to the tepid water".
• "He used to keep a museum, maybe it's still there, up at the tired end of Ibn Ezra street".

Dit boek zal geen plaats innemen in de wereldliteratuur voor zijn hoog literaire kwaliteiten, maar Michael Chabon is een superieur ambachtsman, die erin slaagt om een hele wereld te creëren, en die nog geloofwaardig te doen overkomen, als een spiegel van onze hedendaagse samenleving.

Om duimen en vingers van af te likken.

Richard House - Uninvited (Serpent's Tail, 2001) **

"Uninvited" is de tweede roman van de Brit Richard House. Ian Proctor, hoofdfiguur van het boek, leeft met enkele andere krakers in een pand waar ze worden uitgezet. Er is bovendien een moord gebeurd, zijn vriend is verwikkeld in een oplichtingszaak, hij geeft zelf zijn eigen job op uit algemene onvrede met de gang van zaken, maar vindt vrij snel een nieuwe job als fietskoerier. Naarmate hij probeert om zijn onzekere bestaan wat meer vastheid en zin te geven (nieuwe job, nieuwe relatie, ...) ontsluiert de moord- en oplichtingszaak gaandeweg, zonder dat er echt detectivewerk aan te pas komt. Op die manier wordt de richtingloosheid en de toevalligheid der dingen in het leven mooi aangegeven. Maar spannend is het allemaal niet. House slaagt er wel in om de sfeer van marginaliteit en passiviteit goed weer te geven, maar ook de focus op het "hier en nu". Toekomstperspectieven, verlangens op langere termijn, het is er allemaal niet bij, bij deze jongeren. Dit wordt goed beklemtoond door de eenvoud van stijl : de zinsstructuur is meestal "onderwerp-werkwoord-lijdend voorwerp". Toch is het geheel wat ontgoochelend. Het blijft bij een kleine verhaaloefening, met een aantal leuke momenten, maar ik bleef als lezer toch een beetje met een hongergevoel zitten.

Martin Amis - The House Of Meetings (Vintage Books, 2007) *****

Ik denk dat ik alle romans van Martin Amis heb gelezen, en deze springt wel enigszins uit de band. De meeste van zijn andere boeken spelen zich af in de huidige rijke en moderne kant van de samenleving, zowel in Groot-Brittannië als in de VS, waar kunstenaars, superrijken, politici, journalisten en criminelen elkaar voor de voeten lopen om toch maar zoveel mogelijk te genieten van dit korte bestaan en hun belangenvermengingen en wederzijdse afhankelijkheid zijn altijd vast van de partij. Zijn proza danst en davert, met alle karakteristieken van de hedendaagse betere verkoopbare roman : eigenzinnige karakters, extreme situaties, drugs, alcohol, sex en geweld. Martin Amis' talent is zeldzaam : een vlotte pen, vindingrijke plots, een magistraal arrangeur - hoe zijn verhaallijnen en gezichtspunten door elkaar vloeien is duizelingwekkend - en een verbluffend sarcast. In al zijn romans is het morele individu centraal, dat ondanks zijn principes, altijd zwak is en toegeeft.

Dat is zijn andere werk. In House Of Meetings gebruikt hij dezelfde ingrediënten, maar duwt ze naar een nog extremer context : de Russische geschiedenis van de 19e eeuw. De jeugdige rock 'n' roll is er uit. De barre hardheid van de geschiedenis neemt over. En ik ben ervan overtuigd dat Amis doelbewust gezocht heeft naar een context om de morele dilemma's die in zijn vorige romans ook aanwezig waren op de spits te kunnen drijven. Kort samengevat komt het hierop neer : twee broers zijn verliefd op dezelfde vrouw, een joodse schone. De twee broers komen in hetzelfde Siberisch kamp terecht ten tijde van Stalin. Beiden overleven, maar op een andere manier, en moeten dan verder. Eén van hen beiden is de verteller, een cynicus op leeftijd, die zonder enige schroom en bikkelhard zowel zichzelf als de maatschappij op de korrel neemt. Het is een verhaal over liefde en overleven, liefde en haat, leven en dood. Er is geen gevoel, geen daad die ook niet tot het omgekeerde leidt, en Amis verwerkt die op een briljante manier doorheen de plot, doorheen de ontwikkeling van de vertelling. Als lezer moet je permanent van de ene tijd naar de andere springen, zonder altijd duidelijke aanduidingen te hebben van waar je je bevindt. Het relaas wordt immers gedaan aan de afwezige Venus, die wel over voorkennis beschikt. De hoofdfiguur is ook slachtoffer van zichzelf, creëert nieuwe persoonlijkheden, krijgt nieuwe gevoelens, verwenst zichzelf, zijn vroegere zelf, zijn huidige zelf. En gaandeweg merk je dat zijn pijnlijke eerlijkheid wel eens zijn goede daden en gevoelens verbergt. Uiteindelijk is de emotionele spankracht in het boek verpletterend, niet alleen in historisch perspectief, maar ook tussen de drie hoofdpersonages, die, als slachtoffer van die geschiedenis, van die samenleving, onder elkaar, ondanks de liefde, of misschien net door de liefde, erin slagen om elkaars leven misschien even gruwelijk te maken, op een meedogenloze manier. Een absoluut schitterende roman, qua toon, qua stijl, qua plot en qua composities. Maar niet echt vrolijk. Hadden we in ons Nederlands taalgebied maar zulke schrijvers!

John Updike - Terrorist ( Penguin, 2007) ***

Het plots besef van de eigen kwetsbaarheid is de Amerikanen diep gegaan na 11 september, en vele schrijvers hebben er hun roman rond geschreven, en dit is die van Updike. Het verhaal vindt plaats na de aanslag, en brengt het verhaal van een Amerikaanse jongen die het gemis van zijn Egyptische vader (kind verwekt en weer vertrokken) opvangt door zich hals over kop in de Islam te storten, zichzelf een identiteit opbouwend en oprecht zuiverheid zoekend in een Amerika dat uiteenvalt van het consumerisme, de vunzigheid en het geweld. Daar tegenover staat de joodse opvoeder van zijn school, die zelf niet echt gelovig is en de jongen een toekomst wil bieden. Rond deze twee figuren dartelen er nog een paar rond, die elk op hun manier een mogelijke schakering bieden van geloofsovertuiging, welke dan ook, en hoe richtinggevend die is voor hun leven. Het boek is niet slecht, Updike kan schrijven, en hij is het sterkst op de momenten wanneer je door de ogen van de jonge islamist deze wereld bekijkt met al zijn oppervlakkige viezigheid en eigenbelang. beangstigend is. De absolute rechtlijnigheid van zijn denken, maakt elke menselijkheid, inclusief de kleine fouten, onmogelijk. Alleen verlossing door opname in het paradijs is dan nog de wenselijke optie. Updikes impliciete verwerping van elke vorm van geloof zal in Amerika wel als moedig overkomen, maar in het algemeen is het toch een braaf boek. Updike heeft het terrorisme menselijk willen voorstellen, de daders tot menselijke figuren willen maken, maar hij heeft het misschien wel iets té parochiaal voorgesteld, vanuit een te eng perspectief. Ik hoop nu alleen dat alle Amerikaanse schrijvers 9/11 van zich afgeschreven hebben en weer echt gaan schrijven. De verplichte nummertjes schaden hun creativiteit.

Richard Powers - The Echo Maker (2006) ***

Misschien hangt het van mij af, maar het is me de laatste jaren al meer gebeurd dat ik de eerste 50 bladzijden wild enthousiast ben over een nieuw boek dat ik ter hand neem, om dan vol verbazing vast te stellen dat het initiële schitterende concept en de opmerkelijke schrijfstijl verzanden in richtingloos gezaag. En dat had ik jammer genoeg ook bij dit boek. Het uitgangspunt is schitterend en origineel. Een 27-jarige jongeman wordt het slachtoffer van een verkeersongeval in Nebraska, herstelt wel, maar met een zeldzame hersenaandoening als gevolg : hij herkent zijn zus niet meer (en ook zijn hond, zijn huis, dus eigenlijk alles wat hem vertrouwd is en emotioneel aan de wereld bindt). Tegelijk is er ook een mysterieus aspect verbonden aan het ongeval : hoe is dit kunnen gebeuren, wie heeft hem gered en waarom laat zijn redder een cryptisch bericht achter? Powers brengt dit initieel schitterend, met verschillende invalshoeken en schrijfstijlen, slaagt hij erin om de vervreemding van Mark Schluter knap en indringend weer te geven. Het verhaal vindt plaats tegen de jaarlijkse massale migratie van kraanvogels aan de Platte-rivier, en ook dat gegeven wordt wonderlijk goed in het verhaal verweven, en brengt een tweede verhaallaag aan rond milieubescherming en toeristische exploitatie. Door beide in elkaar te schuiven kan hij wezenlijke vragen stellen rond identiteit, gevoelens, perceptie, waarden, waarheid en valsheid, enz. Alleen maakt Powers dan zijn eigen schitterende roman kapot door te blijven doordrammen over alle mogelijke bizarre aandoeningen die een mens kan hebben, door bijkomende verhaallijnen toe te voegen, die wel functioneel zijn, maar veel te lang uitgesponnen, met veel te veel herhalingen. Vaak had ik de drang om te roepen "Ik begrijp het! Ik begrijp het! Je hebt je punt gemaakt! Stop met al die zinloze ballast! Stop met al die woordenkramerij!". Of, om het anders te zeggen : had Powers hetzelfde verhaal in de helft van het aantal bladzijden geschreven, dan had het meer spankracht, meer zeggingskracht, kortom, meer kracht gehad. Jammer, want de man kan zeker schrijven.

Rabih Alameddine - I, The Divine (Phoenix, 2001) ***

In "I, The Divine" beschrijft de Libanese schrijver Rabih Alameddine het leven van een jonge vrijgevochten Amerikaans-Libanese vrouw, die wel het nieuwe Amerikaanse leven waardeert, met al zijn individuele vrijheid en artistieke mogelijkheden, maar anderzijds toch aangetrokken blijft tot haar Libanese druzische familie. Het boek is opgebouwd uit hoofdstukken die alle hoofdstuk 1 zijn, wat inderdaad het gevoel geeft dat er ter plaatse wordt getrappeld, en in de eerste hoofdstukken schrijft hij ook in die stijl, met zeer veel herhalingen, maar telkens vanuit een ander perspectief, soms zelfs met identieke stukken van hoodstukken vertaald naar het Frans. Alleen houdt hij dit niet vol over het ganse boek, en wordt het bovendien meer een oefening in het aantal invalshoeken in plaats van functioneel vormgebruik. Hetzelfde geldt voor de inhoud van het boek : omdat elk hoofdstuk een verhaaltje is, loopt de inhoud ervan niet altijd door naar de rest van het verhaal. En dat vind ik wel vreemd, toch zeker voor gebeurtenissen die zeer ingrijpend zijn, zoals een verkrachting, maar die net zo goed eruit had kunnen blijven, want er wordt nergens anders nog naar verwezen, tekstueel noch emotioneel. Zo staan er nog meer vrijblijvende "schrijfoefeningen" in. Maar het boek heeft wel zijn charme, het personage van Sarah Nour el-Din is knap neergezet, net zoals haar familie die uit redelijk echte karakters bestaat in plaats van clichés. En ook bepaalde situaties zijn zeer goed gevonden en beschreven : warm, emotioneel, grappig, hard soms, echt. Dat heb ik graag, die menselijke kant.

Dave Mitchell - Black Swan Green (Hodder and Stoughton, 2006) ***

Na "Cloud Atlas" brengt Dave Mitchell opnieuw een zeer sterk geschreven roman. Deze keer geen dooreenlopende verhalen, geen mysteries, maar een beschrijving van één jaar in het leven van een dertienjarige jongen, tijdens de overgang van kind naar puber. Op zich de banale ingrediënten van het zoveelste "coming-off-age" verhaal, met alle verhalen over de vriendjes en de leerkrachten die er standaard bijhoren, net zoals de oudere, niets begrijpende zus, of de al even afstandelijke ouders, de pestkoppen in de klas of de absolute nerds. Al die ingrediënten zitten er inderdaad in, maar Mitchell tilt dit alles tot een absoluut schitterend niveau. De naïviteit, gekoppeld aan stoerdoenerij en meedogenloos sarcasme worden door de scherpe pen van Mitchell tot een geestig, ontroerend en leuk boek gegoten. Zijn toon is verbluffend en volgehouden doorheen het boek, en vooral de manier waarop hij de evolutie van het boek vanuit telkens verschillende, even plausibele situaties weet te beschrijven is uitzonderlijk. Interessant aspect, maar met zware culturele fouten, is het optreden van de "Vlaamse" Madame Crommelynck, die in Cloud Atlas een enigszins andere rol vervulde, en hier opnieuw ten berde wordt gebracht. Ik ben in alle eerlijkheid gaan zoeken op Google naar die naam Crommelynck omdat die me, samen met de zijdelingse verwijzingen naar het verhaal, vertrouwd overkwam. Cloud Atlas was het enige eenduidige en correcte antwoord van Google. Deze roman is niet zo verruimend of verrassend als Cloud Atlas, maar een stuk alledaagser, en dus menselijker en herkenbaarder.

Dave Eggers - What Is The What? (McSweeney's, 2007) ****

Dave Eggers is zonder enige twijfel één van de beste jonge schrijvers van het moment, die met "You Shall Know Our Velocity" één van de beste, meest intense en grappige boeken van de laatste jaren heeft geschreven, maar ook "A Heartbreaking Work Of Staggering Genius" was een plezier om lezen. Beide boeken zijn geschreven in de tegenwoordige tijd door een ik-figuur, alsof je het hele verhaal op het moment zelf meemaakt. De afstand tussen schrijver en lezer is hierdoor minimaal, en je leeft mee met de waanzinnige emotionele en impulsieve jeugdige daden van de hoofdfiguren, wat tot een unieke leeservaring leidt. Met dit boek gooit hij het over een totaal andere boeg. Hoewel technisch gezien een roman, omdat hij er hier en daar wat fictie heeft toegevoegd, is dit boek het echt gebeurde relaas van een Soedanese vluchteling die als jongen uit zijn dorp vluchtte tijdens een plunder- en rooftocht, alleen en zonder ouders, om dan samen met enkele honderden jongens, dan tienduizenden anderen het land ontvluchtte, om eerst drie jaar in Ethopië, dan tien jaar in Kenya in een vluchtelingenkampen te moeten leven, om dan uiteindelijk naar de Verenigde Staten te mogen emigreren. Je zou het boek dus eerder als een getuigenis kunnen omschrijven, waarvan Eggers de ghost writer is, maar wat voor een ghost writer. Eggers schrijftalent, zowel qua stijl als qua compositie, tillen dit natuurlijk tot een literair niveau in vergelijking met andere getuigenverslagen, en het geheel wordt er des te reëler en aangrijpender door. Maar verrassend genoeg breekt Eggers met zijn normale aanpak, en wordt het verhaal verteld vanuit het perspectief van de 28-jarige vluchteling in zijn huidige Amerikaanse omgeving. Dat biedt Eggers de mogelijkheid om ook de Amerikaanse wantoestanden aan de kaak te stellen (criminaliteit, gebrekkige gezondheidszorg, hypocrisie, racisme, ...), maar door het verschil in tijd en ruimte, samen met het permanent onderbreken van het relaas door Amerikaanse gebeurtenissen toe te voegen, wordt een grotere afstand gecreëerd tegenover de meest pijnlijke momenten uit het leven van de jongen, die nu uiteraard in het verleden liggen, en waarvan we bij het begin al weten dat hij het allemaal overleeft. En misschien is het creëren van deze afstand bewust, om de meegemaakte horror iets beschrijfbaarder te maken, iets minder direct, als een bijna klinische oefening om de emoties in bedwang te kunnen houden. Want in alle eerlijkheid, wat hier wordt beschreven tart alle verbeelding van menselijke monsterlijkheden. Dat de internationale gemeenschap hier met handen en voeten gebonden naar stond te kijken zonder te kunnen ingrijpen, is één van de grote schandalen van vorige eeuw, en het probleem is er vandaag nog altijd, in Soedan, in Darfur. De echte kracht van het boek gaat natuurlijk uit van de zeer heldere en eerlijke vertelstijl van de ik-figuur, met al zijn goede en slechte kanten. Het is een boek dat je doet huilen van afgrijzen en machteloosheid, maar ook van plezier door het genot, de vriendschap, de misverstanden, die in kleine plekjes aanwezig blijven onder lotgenoten, en die het leven nog ergens draaglijk maken. Dit is een dijk van een boek. Geen grote literatuur, maar wel verplichte lektuur, en een getuigenis om nooit te vergeten.


De Soedanese vluchteling, Valentino Achak Deng, heeft nu zijn eigen website, die hij gebruikt als communicatiemiddel om het lot van zijn landgenoten te helpen verbeteren : www.valentinoachakdeng.com. De opbrengst van de verkoop van het boek gaat overigens integraal naar de stichting. Een genereus gebaar van de schrijver.

Haruki Murakami - After Dark - ****

Net de nieuwe van Murakami, After Dark, uitgelezen. Een typisch Murakami-verhaal, licht van toon, gewoonmenselijk qua verhaal, magisch qua ruimte, literair sterk. Het verhaal speelt zich af in de tijdsspanne van één nacht. In die knoop van tijd en ruimte komen enkele levensdraden samen, mensen die elkaar voordien nooit hebben gezien, ze raken even verstrengeld, en om dan weer elk hun eigen richting uit te gaan en elkaar waarschijnlijk nooit meer te zien : een studente Chinees, een jonge jazz-muzikant, de uitbaatster van een liefdeshotel, een software-ontwikkelaar, en Chinese pooiers. Hun feitelijk raakpunt is een Chinese prostitué die door de software-man in elkaar wordt geslagen. Verhaaldraden komen, en verhaaldraden gaan, maar worden niet opgelost. Een vluchtige momentopname uit verschillende levens, het toeval van de nacht, en 's morgens is alles weer wat het voordien was.

Doorheen het verhaal slaapt een meisje. Ze doet niets. Ze slaapt. En we kijken bij haar in de kamer, als een camera, en zo expliciet wordt het ook gesteld door Murakami. Deze roman leest bijna als het script van een film. Met beschrijving van de kleinste details waar de camera op moet inzoomen, met beschrijving van de camera-bewegingen voor maximale impact en zingeving. En Murakami zou Murakami niet zijn, mocht hij het geheel niet naar een hoger niveau tillen, en met name dat van wat mensen drijft. En het geheugen neemt in deze roman daarom een speciale plek in. De feitelijkheden zijn misschien wel anders als de nacht voorbij is, maar in elk van de personages zal in het geheugen iets zijn blijven hangen. Ook het geheugen als gekleurde plek vol angst of verlangens, die ons blijven beïnvloeden : de zwempartij bij Eri Asai, de donkere lift voor Mari Asai. Maar ook ons collectief geheugen komt naar voor in de vorm van de sprookjes : assepoester, sneeuwwitje, de schone slaapster, met de thematieken van het lelijke en het mooie zusje, de stiefmoeder, ze zijn er allemaal.

Maar in het absolute donker gebeuren er natuurlijk ook rare dingen : televisieschermen die een inkijk geven in de kamer, spiegelbeelden die hun eigen leven gaan leiden, kortom, het territorium van de angst, waar we achteraf eigenlijk niet meer goed van weten of ze nu reëel waren of ingebeeld. Dat moeten we zelf interpreteren.

Tot drie maal toe klinkt de boodschap van de slechte in de telefoon "You'll never get away... You might forget what you did, but we will never forget". Of elders zegt een jonge schoonmaakster "Memory is so crazy. It's like we've got these drawers crammed with tons of useless stuff (...) People's memories are maybe the fuel they burn to stay alive. Whether those memories have any actual importance or not, it doesn't matter as far as the maintenance of life is concerned. The're all just fuel".

En als de dag begint " ... but in the light of the newly revealed sun, the meaning of words are shifting rapidly and are being renewed. Even supposing that most of the new meanings are temporary things that will persist only through sundown that day, we will be spending time and moving forward with them".

En uiteraard zijn er de vaste Murakami ingrediënten, jazz, drinken of eten in snacks, katten, studerende jongeren.

En ja, het liefdeshotel heet Alphaville, zoals de film van Jean-Luc Godard, een science-fiction film die gedraaid werd zonder speciale effecten en de dagelijkse stedelijke ruimte van die tijd. Ook bij Murakami is dat vervreemdend effect natuurlijk gewenst. Wat ons normaal lijkt, is het eigenlijk niet.

Maar ondanks alle vreemdheid, is het toch vooral een verhaal over menselijke onzekerheid, tederheid, vriendschap, en emotionele banden. Nooit melig, nooit hoogdravend, luchtig maar diepgaand voorgesteld. Het boek mist het epische van The Wind-Up Bird Chronicle, of het absoluut inventief bizarre van Hard-Boiled Wonderland, maar is zeker de moeite waard.

Toni Davidson - Scar Culture (Rebel Inc., 1999) ****

Een boek als een mokerslag, hard, onontkoombaar en ongenadig. Gedurfd, krachtig en sterk geschreven, emotioneel vernietigend. Door een weefsel van verschillende in elkaar verstrengelde verhalen te brengen, elk met hun eigen stijl en schriftuur, slaagt Davidson erin om de breekbaarheid van de menselijke psyche weer te geven, door diep in het trauma van zijn personages door te dringen, en hun leven als een gapende open wonde volledig bloot te leggen, met hun angsten, perversies, hun angsten, hun sexuele perversies, hun angsten en hun angsten. Vorig jaar heb ik "Haunted" van Chuck Palahniuk gelezen, dat al even afgrijselijk was, maar omdat het bij momenten irreëel was miste het een deel van zijn impact. Deze roman heeft gelijkaardige ingrediënten en een even sterke stijl, maar is door zijn geloofwaardigheid des te pakkender, des te aangrijpender. Waanzin, sociale marginaliteit, seksueel misbruik, de totale miskenning van individuele gevoelens, wreedheid, kinderverkrachting, worden zonder omwegen vanuit de leefwereld van de slachtoffers zelf beschreven, als onderdeel van een psychotherapeutisch experiment dat zijns gelijke niet heeft. En ondanks het feit dat heel veel expliciet wordt beschreven, zijn er nog de getuigenissen die als onsamenhangende flarden aan elkaar hangen, en waar je als lezer zelf de gaten mag invullen, moet invullen, maar het amper aandurft omdat het zo vergaand is. Waarheid en suggestie vloeien door elkaar en na lektuur van het boek blijf je als lezer verbouwereerd achter, denkend : "wat was dat?" en, "hoe zit het nu echt ineen?", "wat is echt?" en "wat is de fantasie van wie?". Vergeet die mokerslag : dit is een roman die hetzelfde effect heeft als een houten plank die hard en zonder enig verweer in je gezicht wordt geslagen. Niet voor de gevoeligen.