David Bezmozgis - The Free World (Penguin, 2011) **

In zijn debuutroman schetst Bezmozgis het lot van de familie Krasnanskys, een joodse familie die in het begin van de jaren '70 de Sovjet-Unie ontvlucht en in Rome terechtkomt, als tussenstation voor de Verenigde Staten. Het verhaal vindt volledig in Rome plaats, en beschrijft de spanningen en relaties tussen de ouders en adolescente kinderen die elk met hun persoonlijkheid zich staande proberen te houden in een niet erg verwelkomende omgeving.

Bezmozgis heeft waarschijnlijk goed geput uit zijn eigen familiale achtergrond om anecdotes te vinden om zijn verhaal te spijzen, inclusief de flash-backs over het leven in de Sovjet-Unie van de generatie ervoor. Het is allemaal nogal speels en lichtvoetig ondanks de ernst van het onderwerp. Uiteindelijk krijgt zijn licht spottende toon de overhand, ten nadele van een vlakke plot en redelijk vlakke personages.

Jeffrey Eugenides - The Marriage Plot (FSC, 2011) ****

De titel van "The Marriage Plot" verwijst naar de romantische liefdesromans van het eind van de 19e eeuw, waarin de plot wordt opgebouwd rond de keuze van de vrouwelijke en feministische hoofdfiguur voor één van de mannen in haar omgeving, een keuze tussen rationaliteit en passie, maar ook een tussen verschillende karakters, elk met hun eigenheden, hun demonen en eigen toekomstverwachtingen.

Eugenides' "Middlesex" is een absolute aanrader, en deze roman komt er iets onder, knap geschreven, maar anders van opzet, minder episch, maar met heel wat sympathie opnieuw voor de vaak complexe en niet alledaagse persoonlijkheden van de personages. Dit boek heeft wat Jonathan Frantzens "Freedom" mist : een bijna natuurlijk en organisch verhaal met personages die minder programmatisch zijn. De vergelijking is nodig omdat beide romans tevens een tijdsbeeld willen geven van het Amerika van vandaag, met alle mogelijkheden voor het individu om te kiezen, voor waarden, voor opleiding, voor werk, voor vertier, voor godsdienst, en hier al even gemakkelijk in verloren lopen als hun weg vinden.

Aanrader.

David Grossman - To The End Of The Land (Vintage, 2010) ***

Deze roman heeft een rist prijzen en eindejaarsvermeldingen gekregen in heel wat landen, en je kan dat begrijpen als je Grossmans realistische en verfijnde stijl als uitgangspunt neemt, samen met de politieke context van het Israël van vandaag. Anderzijds is hij een weinig economisch schrijver die verschrikkelijk veel tijd neemt om tot de essentie te komen.

Zijn personages, en deels ook de plot, komen inderdaad scherp uit de verf, mede door de onrechtstreekse detailbeschrijvingen van hun fysieke omgeving en hun psychologie, maar het duurt allemaal zo verschrikkelijk lang. Ik kan het enigszins nog aan dat een roman traag opschiet voor zover je kan genieten van de stijl bij elke zin, zoals het poëtische bij een Herta Müller of het sarcastische bij een Martin Amis, maar Grossman heeft dit door zijn realistische stijl nu net niet.

Dus : goed, maar traag.

Nog enkele Penguin Modern Classics

Nog enkele miniboekjes van Penguin gelezen. Zoals eerder geschreven : een mooie selectie.


Jorge Luis Borges - The Widow Ching-Pirate (Penguin, 2011) *****

Een mooie introductie tot de vreemde wereld van Borges, waarin taal, filosofie en fantasie elkaar ontmoeten in de creatie van nieuwe werelden, vol mogelijkheden en bizarre ontwikkelingen, die tegelijk spielerei zijn als een spiegel voor de samenleving. Borges' stijl is tegelijk poëtisch en beschrijvend wetenschappelijk, alsof hij effectief een verslag uitbrengt van de gebeurtenissen die beschreven zijn.

D.H. Lawrence - Odours of Chrysanthemums (Penguin, 2011) ****

Dit boekje bevat twee kortverhalen, "Odour Of Chrysanthemums", waarin een mijnwerkersvrouw het dode lichaam van haar man aangeboden krijgt op het eind van een werkdag, en "The Blind Man", waarin een jonge vrouw een vroegere vriend uitnodigt om de monotonie te doorbreken van haar leven nu haar man blind is geworden. Ik had nooit iets van Lawrence gelezen, hoewel zijn "Women In Love" hier al een paar jaar op het schap staat, en hij klinkt verrassend modern in zijn beschrijving van de psychologie van de hoofdpersonages, en zijn schrijfstijl is verbluffend. Een goede reden om zijn grotere werk aan te vatten.


Primo Levi - The Magic Paint (Penguin, 2011) ****

Ik dacht dat ik alles had gelezen van Primo Levi, maar dat bleek dus fout te zijn. Alle verhalen uit dit boekje komen uit de bundel "A Tranquil Star" uit 2007, maar voor wie die niet kende, is ook dit een aanrader. Levi is de verteller van het dagelijkse leven, met een uitzonderlijke bewondering voor industrieel vakmanschap - zijn "The Wrench" is een absolute aanrader in dat perspectief - en ook hier gaat het titelverhaal over een magische verfsoort die beschermt tegen ongeluk. Levi's kracht schuilt in zijn lichtvoetige benadering van het alledaagse dat een bijzondere en fantasierijke kwaliteit krijgt. Zo beschrijft het verhaal "Bureau Of Vital Statistics" hoe in de hemel, voorgesteld als een groot kantoorgebouw een ambtenaar dagelijks de steekkaarten moet invullen van de mensen die in de volgende dagen gaan sterven, en hij moet telkens de manier waarop dit gebeurt verzinnen op basis van de beperkte informatie die al op de steekkaarten staat.

Alle aanraders.

Howard Jacobson - The Mighty Walzer (Vintage, 2000) **

 Een roman over ping-pong? Dat moet kunnen. Zeker als de kleine Oliver Walzer van kindsbeen af een natuurlijk talent blijkt te hebben voor de sport, en die als ontsnappingsroute ziet uit de kleinburgerlijke joodse wereld in het Manchester van de jaren '50. Met een vader als marktkramer, een bezorgde moeder, enkele vrijgezellen tantes, en een heleboel kleurrijke figuren, oplichters, racisten, agenten, tegenstanders en helden, de ene al slimmer dan de ander, worstelt de kleine Oliver zich door zijn bestaan heen.

Jacobson heeft een ongelooflijk eerlijke en plezierige schrijfstijl, die de ervaringen van het jongetje en zijn volwassen worden perfect beschrijft, inclusief zijn angsten en seksuele fantasieën. De hier en daar gebruikte jiddische woordenschat geeft wat couleur locale.

Een sympathieke roman, maar niet meer dan dat. Grappig, goed geschreven, dat wel.

Roberto Bolaño - Distant Star (New Directions, 2004) ****

Wie Bolaño kent van zijn "2666" en "The Savage Detectives" zal met plezier ook dit oudere en dunnere werkje van hem lezen. Het verhaal beschrijft het leven van de Chileense dichter Alberto Ruiz-Tagle, een absolute romanticus die de donkerste kant van het Pinochet-regime mee gestalte geeft, en tegelijk een "bekende Chileen" van dat moment wordt, door spectulaire events zoals het schrijven van gedichten in de lucht met vliegtuigrook, of hoe noem je zoiets.

Bolaño's stijl is zoals in zijn later werk ook nu al zeer vertellend, eerder dan beschrijvend of expressief, en dit zonder veel franje of uitweidingen, terugkijkend op de gebeurtenissen zoals die jaren geleden plaats hebben gevonden. Zijn thema's van literaire en poëtische kringen, de marginale dichters die de ziel van de mens en het universum willen raken, en die in permanent conflict is met de botte, materialistische maatschappij waarin ze vertoeven. Het knappe van dit verhaal is dat de hoofdfiguur de brug vormt tussen beide, en door zijn opportunisme een "distant star" wordt.

Een sterke aanrader.

Hanif Kureishi - Collected Stories (Faber & Faber, 2010) ****

Alle kortverhalen van de Brits Pakistaanse auteur Hanif Kureishi zijn nu gebundeld in deze klepper van 680 bladzijden, maar de echte Kureishi-fan zal ze intussen al wel gelezen hebben. Het boek bundelt de reed vroeger verschenen "Love In A Blue Time" (1997), "Midnight All Day" (1999), "The Body" (2002). De echt nooit eerder gepubliceerde verhalen beslagen een tachtigtal bladzijden.

Voor wie Kureishi niet kent, zou ik wel aanraden met zijn bekendste romans te beginnen : "The Buddha Of Suburbia", "My Beautiful Laundrette", maar ook "Intimacy" of "The Black Album". Kureishi is een meester het neerzetten van hedendaagse maatschappelijke conflicten maar dan samengebald in de microkosmos van een familie, een koppel, ... altijd gesitueerd in het Londen van vandaag.

Je kan je wel de vraag stellen voor wie een dergelijke verzamelbundel bestemd is. Voor wie Kureishi nooit heeft gelezen zijn een zestigtal verhalen in één keer wel erg veel. Wie Kureishi kent, heeft waarschijnlijk vier vijfden van het boek al gelezen. Dat gezegd zijnde, blijft het wel boeiende lektuur.

Witold Gombrowicz - Cosmos (Grove Press, 1965 - 2011) **

Er moet echt iets fout zijn met mij, als deze auteur wordt voorgesteld als "One of the great novelists of the century" (Milan Kundera), "A master of verbal burlesque, a connoisseur of psychological blackmail, Gombrowicz is one of the profoundest late moderns, with one of the lighest touches" (John Updike). Ik schat zowel Kundera als Updike hoog in, maar liet me toch vangen door hun omschrijvingen van deze Poolse schrijver.

In de roman trekken twee jongeren, een student en een kantoorbediende, als huurders in bij een gezin in een normale wijk in een normaal dorpje. Het gezin bestaat uit de gepensioneerde vader (een ex-bankier), de moeder, de gehuwde dochter en een nicht die het huishouden doet. Deze kleinburgerlijke omgeving is ook de 'cosmos' waarin het verhaal zich afspeelt, met een opgeknoopte mus die een soort "whodunnit" op gang brengt, doorkruist met de puberale seksuele lusten en fantasieën van de ik-figuur. Deze laatstse vindt overal - vermeende - signalen die moeten wijzen dat er iets heel anders aan de gang is dan in werkelijkheid zichtbaar in. Onder de kleinburgerlijkheid schuilen onderdrukte diepere verlangens, en een werkelijkheid die rationeel niet te vatten is.

Uit deze onbenullige omgeving ontsnappen alle personages dan plots, door een tocht naar de bergen, waar het verhaal zowel een dodelijke als - letterlijk - seksueel ontladende afloop kent.

Gombrowicz speelt met zijn personages, die redelijke vlak en schetsmatig zijn, op een inderdaad redelijk burleske manier, als een parodie op onze burgerlijke samenleving. Alleen is zijn stijl irriterend en kunnen de personages noch aan de oppervlakte, noch onderhuids maar enigszins boeien. Een verlies aan kostbare tijd.
   

Sebald - The Emigrants (New Directions, 1997) ****

In deze mooie roman volgt de schrijver - Sebald zelf? - de tocht van vier emigranten die ooit Duitsland verlieten op zoek naar een ander en beter leven. Sebald verbleef zelf jaren in Groot-Brittannië als docent en zijn verhalen zijn dus ook zijn verhaal. Die levenslopen zijn zo realistisch beschreven, en tegelijk zo "normaal" dat het waarheidsgehalte waarschijnlijk hoog is. Maar dat doet er op zich weinig toe. Het gaat er Sebald vooral om de afstand en de tijd te overbruggen. Hij brengt die vier emigranten niet opnieuw tot leven, het is eerder zijn verhaal, hij is de verteller die hen opdiept en terug naar het heden brengt, fragmentarisch, met veronderstellingen en gaten in de reconstructie, door nauwgezet de weg terug af te leggen, door te spreken met nazaten, door foto's te bekijken.

Het resultaat is daardoor contradictorisch intiem en gevoelig. Hij voelt mee met die mensen die hij amper heeft gekend, maar die toch ergens noch een spoor nalieten, een herinnering, iets meer dan een verlaten grafsteen op een overwoekerd kerkhof. In die zin is zijn roman (?) een mijmering over het leven zelf, over de vluchtigheid ervan, over de beperkte nalatenschap, over de broosheid ervan. Sebalds schrijfstijl is tegelijk realistisch beschrijvend als licht poëtisch, waardoor je als lezer wordt meegeleid in zijn dubbelzinnige benadering van een rationeel verslag dat emotionele impact heeft : melancholie, verwondering, bewondering.

Diep, maar vederlicht.

Prachtige literatuur, als zijde.

Téa Obreht - The Tiger's Wife (Weidenfeld & Nicolson, 2011) ***

Zonder enige twijfel is dit één van de beste debuutromans van de voorbije jaren, geschreven door de zesentwintigjarige Téa Obreht, geboren in het vroegere Joegoslavië. Haar roman verweeft verschillende verhaallijnen, die van de twee jonge studenten geneeskunde die ergens op het platteland jongeren gaan inenten, die van de grootvader van één de ikfiguur, en het verhaal van de "deathless man" die zijn grootvader ooit ontmoet zou hebben.

Door de structuur wordt de hedendaagse realiteit doorkruist met legende van vroeger die weer tot leven komen, alsof de deuren tussen beide plots geopend zijn. Het is tegelijk ook het verhaal van leven in een dictatuur, waar je bepaalde zaken beter ongezegd laat, en natuurlijk ook het verhaal van emancipatie, van de ontvoogding.

Ze schrijft schitterend, bijna in de letterlijke betekenis, vol licht en lucht en vreugde. Ze slaagt erin om tegelijk geloofwaardige personages neer te zetten en om magie en fantasie hun gang te laten gaan.

De enige minpunten zijn het gebrek aan evenwicht in het verhaal - sommige elementen worden te lang uitgesponnen, andere gaan te snel - en het gebrek aan controle over de gedachte van het moment. Maar dit is wat gezeur van mijnentwege voor een leuke roman. Veelbelovend voor latere werken.

Daniel Handler - Adverbs (Harper Perennial, 2007) *

Geloof of het of niet, maar dit staat op de binnenkaft :

"Daniel Handler is something like an American Nabokov" (Dave Eggers)

"A mercurial and bewitching novel. Handler's writing is artful, perverse, irreverent, truthful and ridiculous - but it's rarely less than brilliant" (New Statesman)

"Witty, perplexing yet rewarding book. This is an interesting and intelligent work" (Literary Review)

"Exuberantly funny. What stays with you is the music: the elegantly rendered emotion, the linguistic somersaults, the brilliantly turned reminders that there are a million ways to describe love and none will ever be the last" (New York Times)

Ik kan enkel zeggen : waar halen ze het in godsnaam? Dit boek is pueriel, grotesk, geschreven in een stijl die een humanioraleerling misschien punten oplevert bij een opstel, maar op geen enkele manier de naam literatuur waard is. En zo verschrikkelijk zelfingenomen en verrukt met het eigen schrijven. Echt slecht. Maar geloof gerust de gereputeerde namen hierboven, maar kom nadien niet klagen.

Dus : "Boring, irritating, badly written, pretentious, puerile" (Stef)

Philippe Claudel - L'Enquête (Stock, 2010) **

Vreselijk verhaal. Claudel creëert een soort nachtmerrie, half kafkaïaans, half surrealistisch, over een Onderzoeker die in het Bedrijf een onderzoek moet voeren naar een reeks zelfmoorden onder het personeel. De realiteit waarin hij zich bevindt, en de personages, veranderen permanent als een soort vloeibare substantie. Het resultaat is even irriterend als bevreemdend. Je kan het Claudel niet kwalijk nemen dat hij experimenteert, maar het resultaat is van het slechtste dat ik al van hem heb gelezen.

Waarschijnlijk geïnspireerd op de tragische voorvallen bij France Télécom enkele jaren geleden, wordt de realiteit voorgesteld als iets onvatbaars, iets dat inherent onlogisch en onvoorspelbaar is. Hij creëert een soort burleske afstand die nog wordt versterkt door anonimiteit en symboliek. Een onplezierig boek.

Philip Roth - Nemesis (Vintage Books, 2011) ****

In Nemesis grijpt Roth terug naar het verleden, naar Newark, de plek waar hij zijn jeugd doorbracht in de jaren 40 van de vorige eeuw, wanneer de VS mobiliseert voor de Tweede Wereldoorlog. De hoofdfiguur, Bucky Cantor, een turnleraar wordt afgekeurd wegens te slechte ogen, wat hem uitermate frustreert. Hij werkt als animator bij de speelpleinwerking van de kleine joodse gemeenschap die, samen met de rest van New York en omgeving getroffen wordt door een polio-epidemie.

De dodelijke epidemie treft het ene kind na het andere, en de wildste verhalen over oorzaken en remedies doen de ronde. Voor de kinderen is Bucky als een rots in de branding, en de geëngageerde jongeman met het grote hart doet dan ook alles wat hij denkt te kunnen doen voor de gemeenschap, god verwensend voor wat er gebeurt met onschuldige kinderen.

 Roth schrijft in deze vlot leesbare roman een Griekse tragedie in moderne vorm, met een titel die de afloop voorspelbaar maakt, maar die tegelijk voldoende verhalende kracht en sterke personages neerzet om de spanning erin te houden. Net zoals in Roths andere romans, slaagt hij er ongelooflijk goed in om de kloof tussen lezer en personages te dichten : ze zijn zo echt, zo uit het leven gegrepen, met hun kleine kanten en grote ambities, met twijfels en zekerheden, onderhevig aan pech en geluk, dat je je gemakkelijk met hen identificeert en in hun gevoelens kan inleven. Hij is tegelijk ook meesterlijk in de orkestratie van zijn verhaal, met een perfect evenwicht van tempo, structuur en plot. Niet de beste Roth, maar zeker aan te bevelen.

Ludmilla Petrushevskaya - Through The Wall (Penguin, 2011) ***

In de reeks van mini-boekjes uit de Penguin Modern Classics serie is dit tot nu het meest middelmatige, met vijf moderne sprookjes van de Russische schrijfster Ludmilla Petrushevskaya. Ze schrijft vlot en de verhaaltjes zijn best leuk, maar niet meer dan dat. Een licht tussendoortje.

Michael Cunningham - By Nightfall (Fourth Estate, 2010) ****½

 

Michael Cunningham is zonder twijfel één van de betere schrijvers van het moment, een soort Amerikaanse Ian McEwan, een sterk stilist die in een zeer realistische werkelijkheid menselijke gevoelens en gedachten blootlegt. Zijn "A Home At The End Of The World", en "The Hours" zijn overigens ook sterke aanraders. 

Deze roman vertelt het leven van een koppel op middelbare leeftijd, zij redacteur, hij kunsthandelaar, die een op het eerste zicht welstellend en voldaan leven leiden, progressief, intelligent, gezond, zelfs ook knap en blijkbaar ook gelukkig. Dan komt Rebecca's jongere broer op de proppen, een nakomertje, schertsend "Mizzy" genoemd, als koosnaampje voor "the mistake", het ongewenste kind. De jonge man komt door zijn eigen zoektocht naar wat hij wil of kan zijn in het leven, dat van zijn zus en schoonbroer ontwrichten. 

De hoofdfiguur, Peter Harris, in wiens hoofd Cunningham zich nestelt om het verhaal te vertellen, wordt fysiek aangetrokken door de jonge Mizzy, iets wat hem volledig ondersteboven keert, en hij niet kan duiden en niet wil uiten. Peter wordt verscheurd tussen zijn vrouw en haar jongere broer, tussen de keuzes in zijn eigen leven, tussen heden en toekomst, alsof hij zelf opnieuw in het begin van het leven staat, de vergissingen in zijn leven en de slechte relatie met zijn dochter. Cunningham slaagt er prachtig in om tussen alle clichés en goedkoop sentiment door te laveren, en zijn hoofdfiguur dieper en dieper te graven in zijn eigen gevoelens en leven. 

Het einde van de roman is ongelooflijk sterk, verhaaltechnisch meesterlijk, als Rebecca, zijn echtgenote, hem verwijt geen rekening gehouden te hebben met haar gevoelens. Het echte verhaal was eigenlijk het hare, en om het wat raar te zeggen, Cunningham heeft zich van hoofdpersonage vergist. Peter was zo vol van zijn eigen gevoelens, dat hij blind was voor de hare.

Niet te missen.

Haruki Murakami - 1Q84 (Knopf, 2011) ****

Zonder enige twijfel is dit de roman waar ik het meest naar uitkeek in het afgelopen jaar. Maar misschien was de hoop te hoog gestemd, en is de ontgoocheling daarom iets groter.

In deze turf van meer dan 900 bladzijden, worden de twee hoofdpersonages opgeslokt in een soort parallelle wereld "1Q84" die gelijkloopt met 1984, een rechtstreekse verwijzing naar Orwells klassieker. Waar bij Orwell de geschiedenis wordt herschreven, zo wordt hier ook duchtig herschreven, maar dan op een manier die de realiteit zelf beïnvloedt. Murakami wil geen maatschappijkritisch boek afleveren, hoewel zijn afkeer voor sekten en religieus fanatisme wel duidelijk aan bod komen.

De ene hoofdfiguur, Tengo, is een leraar wiskunde en schrijver, die betrokken wordt in een complot om "Air Chrysalis", de novelle van zeventienjarige te herschrijven in de hoop dat ze de prijs voor de beste debuutroman in de wacht kan slepen. Alleen wordt hij hierdoor meegesleurd in een bizar verhaal met vreemde krachten, "little people" die onze realiteit zijn binnengedrongen, magische afsplitsingen van persoonlijkheden, een dubbele maan, en een geheimzinnige sekte.

De hoofdfiguur zelf is erin gesleurd tegen wil en dank. "And Tengo felt as he had lost all interest in those people. Nor was it just them: he seemed to have lost interest in anything at all. He didn't care about the sales of Air Chrysalis or what its author, Fuka-Eri, might be doing now, or what was happening with Komatsu's scheme or whether Professor Ebisuno's coolly conceived plan was progressing well, or how close the media had come to sniffing out the truth, or what kind of moves Sakigage might be making. If the boat they were all riding in was plunging over the falls upside down, there was nothing to do but fall with it. Tengo could struggle all he wanted to at this point, and it would do nothing to change the flow of the river". 

De andere hoofdfiguur, Aomame, is een sportinstructeur-fysiotherapeute, die als kind de sekte van haar ouders is ontvlucht en die als een soort wraakengel vrouwenmishandelaars achternazit, in opdracht van een rijke weduwe. Als Tengo in het verhaal zelf geen grote rol speelt als drijver van de actie, dan is Aomame dat wel. Tengo ondergaat - tenzij als schrijver - Aomame stuwt voort.

In elk hoofdstuk staat één van beiden alternerend centraal, en hun parallelle verhaallijnen worden gaandeweg meer en meer verweven.

Het verhaal zelf is typisch Murakami, verteld vanuit de eenvoudige en herkenbare levens van normale mensen die plots in een magische wereld terechtkomen. Alleen heeft hij voor deze roman drie keer meer woorden nodig om zijn verhaal te vertellen, met lange, soms geestige beschrijvingen, met secundaire verhaallijnen en uitweidingen die weinig ter zake doen. Net zoals in zijn andere romans combineert hij stilistische lichtvoetigheid met de donkere kanten van de mens en de realiteit, en gebruikt hij zijn fantasie en magische elementen om de realiteit een ander perspectief te geven. Maar het is allemaal te veel : de fantasie, de verwijzingen naar de grote literaire werken (Chekhov, Dostojevski, Shakespeare, Proust, ...), moderne en klassieke muziek, enz. Hij overspeelt zijn hand. Hij schrijft zichzelf een beetje vast.

En zijn beschrijvingen zijn vaak heerlijk absurd, of ze geven een donkere kant aan een normale werkelijkheid. Enkele voorbeelden. 

Na een vreselijke kater : "That was the most she could get herself to do - stare at the ceiling. Not that the ceiling had anything of interest about it. But she couldn't complain. Ceilings weren't put in rooms to amuse people".

Tijdens een eerste gesprek van Tengo met Fuka-Eri's voogd "Beyond the window, some kind of small, black thing shot across the sky. A bird, possibly. Or it might have been someone's soul being blown to the far side of the world".

Over een telefoongesprek : "No sounds of any kind came from the other end when the man stopped talking. He seemed to be phoning from an incredibly quiet place. Either that or the emotion inside him was acting like a vacuum, absorbing all sound waves in the vicinity".

Kortom, als Murakami iets economischer was omgesprongen met zijn woorden, dan had het resultaat even goed kunnen zijn als "A Wind-Up Bird Chronicle" of "A Wild Sheep Chase". Nu is het zeker aanbevelenswaard en zeer onderhoudend, maar niet groots.

Michael Ondaatje - The Cat's Table (Alfred Knopf, 2011) ****

Nederlandse titel : De Kattentafel

Toen ik jaren gelezen "The English Patient" las, wist ik meteen met een meesterwerk te maken te hebben, geschreven door een auteur die stylistisch, structureel en menselijk superieur is aan vele andere hedendaagse schrijvers, en iemand die eenvoud van onderwerp kan koppelen aan complexiteit. De kwaliteiten van het boek kwamen maar matig tot hun recht in de film.

"The Cat's Table" is een pseudo-autobiografie, die de fictieve reis vertelt van de elfjarige Michael Ondaatje die vanuit Sri Lanka (Ceylon) met de boot richting Groot-Brittannië vertrekt voor een reis van drie weken. Michael vindt twee leeftijdsgenoten, die eveneens zonder ouders de tocht maken, met wie hij goed kan opschieten en beschrijft de "kleine dingen" die de drie jongens meemaken op het enorme schip : een wereld op zich, met interessante figuren : de piano-spelende globetrotter, de gevangene aan boord, de kaartspelende dierenopzichters, het rolschaatsende Australische meisje, de upper-class dief, de meereizende acrobaten-goochelaars, ...

Ondaatje is er opnieuw in geslaagd om door zijn -ditmaal luchtige - schrijfstijl een wereld te creëren die aannemelijk en tegelijk menselijk is. De boot is een verkleining van onze wereld, maar dan één die vanuit de onschuld en avontuurlijkheid van een jongetje als één vol verrassingen, vreemde figuren en ongekende mogelijkheden wordt gezien, los van elke morele overweging.

Tegelijk is het relaas een zeer melancholische en gevoelige beschrijving van zijn vriendschappelijke relaties met andere mensen, over "personal chemistry", over liefde en vriendschap onder jongens, over ziekte, dood en vrijheid. En in dat opzicht is dit typisch Ondaatje : hij slaagt erin een kleine wereld te scheppen die tegelijk almovattend is, pakkend en clever. De tocht is een overgang tussen twee geografische werelden, tussen culturen, tussen jong en oud, tussen de spanning van het jongensavontuur en de gebroken scherven van het volwassen zijn, tussen vluchtige contacten en duurzame relaties.

Toch heeft het boek niets gekunsteld, het lijkt allemaal zo normaal, bijna vanzelfsprekend, maar dat is voornamelijk door de verfijnde beheersing van Ondaatje zowel qua stijl als in het evenwicht van het materiaal, en het relatief beperkt gewicht dat hij aan de verschillende zijplots geeft, zoals contacten in het echte leven, zonder logische aaneenschakeling buiten het toeval. Het is pas als volwassene dat je mensen gaat opzoeken. In je jeugd worden ze aan je voorgeschoteld.

Er zijn momenten en beschrijvingen die zo sterk zijn, dat je echt gelooft dat het een reëel verslag is, zoals bijvoorbeeld de ervaring van de ik-figuur over het zoutgehalte van de reling rond het schip, of de beschrijving van de handelaars die het schip volgen tijdens de doortocht van het Suez-kanaal.

Ondaatje's stijl is onwaarschijnlijk sterk en beheerst, net zoals in al zijn vorige romans. Waar zijn zinnen in "Divisadero" het resultaat lijken van urenlang schaven, zo schijnen ze in "The Cat's Table" het resultaat van eenvoudig vertellen, maar die schijn is vals : hij is economischer geworden, maar scherper, sterker.

O ja, en "The Cat's Table" is de tafel aan boord waar de laagste passagiers samen moeten zitten, ver verwijderd van "the captain's table".

Een sterke aanrader.

Eric-Emmanuel Schmitt - L'Evangile Selon Pilate (Albin Michel, 2000) ***

Ondanks mijn atheïsme ben ik gefascineerd door religie en de Bijbel, en mis dan ook geen kans om erover te lezen, vandaar mijn belangstelling voor deze roman van Eric-Emmanuel Schmitt van tien jaar geleden. Ik van hem al de plezierige novelle "Monsieur Ibrahim" gelezen.

In "L'Evangile Selon Pilate" beschrijft hij met evenveel mededogen het leven van Christus, eerst met Jezus als ik-persoon, vervolgens met Pontius Pilatus, de prefect van Jeruzalem, die wordt geconfronteerd met het verdwijnen van het lichaam van Jezus na de kruisiging. Het is geen grote literatuur, en zijn stijl is minder fris dan in de hoger vermelde novelle, maar het veranderen van het perspectief is wel interessant.

Jezus is echt betrokken bij wat er gebeurt, vindt zichzelf niet zo uitzonderlijk en zeker niet "hemels", en hij ergert zich mateloos aan de mensen die maar om mirakels komen vragen, alsof hij daartoe wordt gereduceerd door de hebberige menigte.

Het perspectief van Pilatus is even interessant, hoewel Schmitt de kans laat liggen om er een echt politie-onderzoek van te maken. Schmitt zelf is gelovig, zoals hij in het laatste hoofdstuk zelf uitlegt, maar hij heeft wel problemen met de dogma's die door de Kerk zijn opgelegd en met de bewuste vervorming van het Bijbels verhaal. Zijn benadering van het materiaal leidt wel tot interessante nieuwe ideeën, bijvoorbeeld dat Jezus geen andere keuze heeft om aan Judas te vragen hem te verraden, zijn arrestatie moet immers voor Pasen plaatsvinden, en als er geen verraad komt, waarom zouden ze hem dan arresteren? Jezus en Judas bereidden hun PR-stunt goed voor, omdat ze impact en drama wilden creëren.

Aan de positieve kant worden Jezus' visie op inclusie - het echte geloof maakt geen onderscheid tussen mensen, iedereen is welkom - en de boodschap van hoop wel zeer sympathiek en sterk voorgesteld.

Het is altijd goed een ander perspectief te krijgen op een oud verhaal.

Attila Bartis - Tranquility (Archipelago, 2008) **

Door De Standaard deze zomer omschreven als een meesterwerk, heb ik me laten verleiden om de Engelse vertaling uit 2008 te kopen via amazon. En de ontgoocheling was groot. De Hongaarse auteur Bartis schrijft niet slecht, maar ook niet uitzonderlijk goed. Het verhaal is ergerlijk : de ik-figuur, een schrijver, woont nog samen met zijn moeder, een ooit gevierde toneelactrice, die nu de deur niet meer uitkomt en wiens karakter onuitstaanbaar is geworden. Door haar zelfgecreëerde hulpeloosheid durft hij haar niet te verlaten uit vrees dat het haar dood wordt, maar echt samenleven met haar lukt ook niet.

Dit alles vindt plaats tegen de historische achtergrond van het communisme in Hongarije.  Het verhaal is traag, mist spankracht, en je ergert je voortdurend aan het gebrek aan karakter van de hoofdfiguur en de ziekelijke relatie met zijn moeder.

Geen aanrader.

Chuck Palahniuk - Tell-All (Vintage Books, 2011) ***

Ondanks mijn voornemen om niets meer van Palahniuk te kopen, heb ik het toch gedaan. De reden van mijn voornemen : Palahniuk publiceerde al twaalf romans sinds "Fight Club" in 1996, en zijn aanpak is vaak dezelfde : meedogenloos en direct in zijn schrijfstijl, maar tegelijk uiterst creatief en inventief. Het is entertainment van het hoogste niveau, maar niet meer dan dat. Je blijft als lezer geboeid tijdens het lezen, maar ik zou er nooit naar teruggrijpen achteraf.

En dat is dan ook de reden waarom ik toch opnieuw één van zijn romans heb gekocht. "Tell-All" brengt het verhaal van een Hollywood diva die haar sociale status hoog moet blijven houden, ondanks een dalende belangstelling voor haar werk. Het verhaal wordt verteld door haar "begeleidster-kamermeid-impressario-poetsvrouw-confidante", die - volgens zichzelf dan toch - achter het succes van haar bazin staat.

Net zoals in zijn andere boeken, creëert Palahniuk voor elk verhaal een eigen schrijfstijl, met vaak repetitieve patronen, zoals hier de overdreven "name-dropping" van alle grote Hollywood-sterren en regisseurs, telkens ook vetjes gedrukt, en structurele vondsten, zoals hier de regie-richtlijnen voor het verfilmen van het verhaal.

Vlijmscherp, zeer onderhoudend, en moreel even walgelijk als zijn andere romans.