"
Les Bienveillantes" is een turf van 1400 bladzijden dicht gedrukte zinnen op dun bijbelpapier, de monumentale debuutroman van de Frans-Amerikaanse schrijver Jonathan Littell die hem meteen op het voorplan bracht van de hedendaagse literatuur.
Zijn onderwerp is de tweede wereldoorlog gezien en beschreven door de ogen van een SS-officier, en dit tot in het kleinste detail van zijn zielenroerselen, relaties en handelingen. Deze officier, Max Aue, vertelt het verhaal vanuit zijn veilige huidige job van vandaag, een kleine industrieel in Noord-Frankrijk, maar die tegelijk achtervolgd wordt - maar voor sommige zaken ook zonder gewetenswroeging - door zijn verleden als massamoordenaar en door zijn familiale context, een persoonlijke Griekse tragedie met alle Freudiaanse seksuele ziekelijke trekken die erbij horen.
Aue maakt als SS-officier deel uit van de tweede linie die na de opmars van de Wehrmacht in het oosten, de veroverde gebieden moet helpen organiseren en zuiveren. Als jurist moet hij toezien op de goede organisatie en documentatie van deze activiteiten. We trekken samen met hem naar Oekraïne, dan naar Stalingrad.
Gewond keert hij terug in Berlijn, van waaruit hij vervolgens mee moet instaan voor het aan de gang houden van de Duitse oorlogsindustrie, en moet tussenkomen in de belangenstrijd tussen de verantwoordelijken van de uitroeiingskampen en de verantwoordelijken voor de productie.
De beschreven gruwel is des te gruwelijker door de bureaucratische afstandelijkheid waarmee Aue en zijn collega's hun taak vervullen. De berekening van het aantal joden in de massagraven en hoe ze best worden neergeschoten om dit snel en efficiënt te kunnen doen, de berekening van de voedingswaarde die de joden in industriële productie-eenheden dagelijks mochten eten, de interne discussies hierover onder de verschillende afdelingen van de Duitse macht, zijn absoluut weerzinwekkend door de koude afstandelijkheid tegenover het onderwerp van gesprek.
Net zoals zijn hoofdpersonage, is Littell ook de grote documenteerder en archivaris van het gebeuren : hij beschrijft alle gebeurtenissen die elkaar vrij snel opvolgen tot in het kleinste relevante detail, met een verbluffende grondigheid en diepgang die paradoxaal genoeg het ritme alleen maar opvoeren. Van de honderden personages wordt telkens de afdeling, de graad en hun activiteit vermeld, en al die verschillende karakters hebben niet alleen tegenstrijdige interne politieke belangen, maar ook persoonlijke sympathieën en verbonden en vijandschappen en dit alles tegen een achtergrond van historische feiten en wetenswaardigheden die het verhaal bijna vierdimensonaal maken.
En geen van deze personages zijn echte stereotypen, een valkuil die Littell schitterend vermeden heeft, niet alleen voor de hoofdpersonages maar zeker ook voor alle nevenkarakters, die allen aannemelijk zijn, menselijk, met hun grote en kleine kanten, met overtuigingen en twijfels. Dat Littell het aangedurfd heeft om het politiek weinig correcte perspectief van de "slechte Duitser" genomen te hebben, en de horror van de holocaust juist door de menselijkheid van Aue, ver voorbij elke stereotypering brengt, strekt hem nog meer tot eer, want het blijft alles bij elkaar een ongelooflijke evenwichtsoefening boven een gapende morele afgrond.
Het resultaat is echter verbluffend.
Net zoals Pynchon's "
Gravity's Rainbow" en Roberto Bolaño's "
2666" is deze roman excessief en verpletterend en genereus in zijn compromisloos opbouwen van een hele wereld, een heel universum dat alle aandacht opslorpt en dat voor de lezer ook onontkoombaar wordt. Er is als lezer geen ontsnappen aan, eenmaal je eraan begint.
Verplichte lektuur.
