Armand Marie Leroi - The Lagoon (Viking, 2015) ****½

Wat een fantastisch boek! En wij die altijd hadden gedacht dat Aristoteles een wijsgeer was, de basislegger van de logica. Nee, hij was in de eerste plaats een bioloog, een wetenschapper, die in zijn Historia Animalium een inventaris maakte van alle dieren die hij in de lagune aantrof op Lesbos, één van de Griekse eilanden. In tegenstelling tot zijn leermeester Plato, die uitging van de suprematie van het abstracte denken, ging Aristoteles uit van de feiten, van empirische observatie, om dan aan de hand van zijn vaststellingen patronen te herkennen en parallellen te trekken.

In "The Lagoon", vertelt bioloog Armand Marie Leroi hoe Aristoteles zijn zoektocht opzette, en op die manier tot wetenschappelijke vaststellingen kwam. Hij doet dit niet alleen op een uiterst boeiende en vlot leesbare manier, maar ook niet zonder enige kritiek op Aristoteles zelf. Zo kwam hij bijvoorbeeld tot te conclusie dat de informatie over het kind moest voorkomen uit het zaad van de ouders. Hij aarzelde ook niet om foetussen van dieren eruit te halen om hun ontwikkeling te volgen, of om de ogen van pasgeboren vogeltjes uit te steken om vast te stellen dat die opnieuw aangroeiden. In die tijd waren ze blijkbaar minder gevoelig voor dierenleed. Maar Aristoteles sloeg de bal ook vaak mis. Zo geloofde hij dat sommige dieren uit het niets ontstonden, omdat hij hun oorsprong onmogelijk kon vastleggen.

En om die inventaris van de dieren te maken, was hij ook de eerste om dieren te classificeren in grote groepen (viervoetigen, levendbarend, eierenleggend, tweevoeters, enz.), maar wel met de eigen kritische vaststelling dat de natuur zich niet liet vatten in categorieën en dat er altijd uitzonderingen zijn die in tussengroepen liggen. Hij telde hun tanden, hun magen, hun horens en hij legde verbanden tussen al deze vaststellingen.

Leroi toont aan hoe Aristoteles de echte wetenschap zoals we die nu kennen, uit het niets creëerde, vol zelfkritiek, vol vraagtekens, met eindeloos geduld noterend, oplijstend, om dan met hypothesen te komen die gedurende duizenden jaren de bron voor alle biologen en wetenschappers zijn gebleven. Hij geeft ook de kritiek weer die doorheen de eeuwen op Aristoteles werd gegeven, vooral dan in de zeventiende en achttiende eeuw, vaak nogal goedkoop en zonder relativering voor de tijd waarin de Griekse wijsgeer werkzaam was. Hij schreef ook werken over logica, fysica, optica, psychologie, ethiek, politiek, kosmologie, en over rhetorica en poëzie.

Een uiterst leesbaar en boeiend boek.