In "The Swerve" beschrijft Stephen Greenblatt het leven van de vijftiende-eeuwse boekenjager Poggio Bracciolini, die tevens secretaris van Paus Johannes XXIII was. Deze laatste, zoon van een Italiaanse piraat, werd afgezet wegens corruptie en immoreel gedrag, zoals onder andere het heffen van belastingen op gokken en prostitutie, geld dat in zijn eigen zak verdween. Hij werd tevens beschuldigd van verkrachting, overspel (!), incest en sodomie, en van de vergiftiging van zijn voorganger Paus Alexander V. Zijn naam werd uit alle kerkelijke annalen geschrapt waardoor de naam weer vrijkwam voor de paus die we kennen uit vorige eeuw.
Poggio die een meesterlijk copiist was, vond in een Duitse abdij wat waarschijnlijk het laatst overblijvende manuscript was van Lucretius' "De Rerum Natura", geschreven in de eerste eeuw voor Christus en die ongelooflijk eigentijdse ideeën van het universum had. De essentie ervan was :
1. Alles bestaat uit onzichtbare deeltjes die ondeelbaar zijn en die constant met elkaar in beweging zijn en zo vorm geven aan alles wat bestaat
2. Deze elementaire bestanddelen zijn eeuwig
3. Deze deeltjes zijn in beweging in een eindeloze leegte
4. De natuur experimenteert eindeloos. De natuur kent geen schepping en alles wat bestaat, ook mensen en dieren, zijn het resultaat van een lang proces van "trial and error"
5. De menselijke samenleving is niet ontstaan uit een paradijselijke omgeving maar door een harde strijd om te overleven
6. De ziel gaat dood, er is geen leven na de dood
7. Alle godsdiensten zijn bijgelovige waangedachten
8. Alle godsdiensten zijn zonder uitzondering wreed
9. Het hoogste doel in het menselijk leven is de verhoging van het genot en het vermijden van pijn
10. Het grootste obstakel om genot te bereiken is niet pijn, maar waangedachten.
Vele elementen van Lucretius grijpen terug naar Epicurus en Democritus.
Het simpele feit dat Poggio dit manuscript liet copiëren in vele exemplaren, alleen voor de schoonheid van de Latijnse verzen waarin ze waren opgesteld, zorgde voor een verandering in het denken bij de intelligentsia in Europa. Greenblatt geeft dan een schitterend overzicht hoe het "atomisme" van Lucretius werd overgenomen door andere denkers en schrijvers, maar ook formeel aangevallen door de kerk en de inquisitie.
Thomas More, Montaigne, Shakespeare, Giordano Bruno vermelden Lucretius' werk, en later Hobbes, Spenser, Bacon. Copernicus en Galilei werden ervan beschuldigd volgelingen van het atomisme te zijn. De Amerikaanse presidenten Thomas Jefferson en John Adams vermelden Lucretius' inzichten zelf in hun correspondentie met elkaar. Maar Greenblatt geeft ook een overzicht van minder gekende, maar daarom niet minder invloedrijke, volgelingen en opposanten.
Kortom, Greenblatt geeft een schitterend relaas over een gedicht dat bijna verdwenen was en voornamelijk door zijn vorm als gedicht erin slaagde om de tand des tijds te doorstaan, ook nadat het bestreden werd. De eerste vertaling in het Engels kwam er bijvoorbeeld door een zekere Lucy Hutchinson, die het vertaalde wegens de schoonheid van de poëzie, maar die achteraf de inhoud verwenste en haar manuscript wilde verbranden.
Een aanrader.
No comments:
Post a Comment