Roberto Bolaño - The Secret Of Evil (New Directions, 2012) ****

Na zijn dood in 2003, werden op Bolaño's computer en in schriftjes nog een aantal onvoltooide teksten gevonden, maar toch voldoende afgewerkt om gepubliceerd te worden. "The Secret Of Evil" brengt deze negentien verhalen samen in een bundel, en we zijn er rijker om.

Bolaño's wereld is er altijd een geweest van zijdelingse benadering, een van mogelijkheden die aangeraakt maar nooit opgelost geraken, van verhaallijnen die beginnen maar in het niets oplossen. Voor elke andere auteur zouden deze tekstbundel niet kunnen, maar bij Bolaño wel. Het past in zijn universum dat de lezer met vragen blijft zitten.

We zouden overigens een paar heel sterke verhalen gemist hebben, zoals het eerste verhaal over hun eerste bovenburen in Mexico, autobiografisch, maar met die typische stijltrekjes die hem de gebeurtenissen in het appartement van de bovenburen doet verbeelden, zonder ze zeker te weten, vol gissingen en vermoedens. In dezelfde tekst leren we dat zijn ouders hem in die periode in een Opus Deï school plaatsten zonder het te weten, waar zijn " ... ethics teacher a self-confessed Nazi (was), which was weird, because he was a little guy from the Chiapas with indigenous features, who'd studied in Italy on a scholarship - a nice, dumb guy, basically, who would have been gassed by the real Nazis without a second thought".

Er zijn ook nog enkele verhalen over Arturo Belano - de auteurs alter ego - en Ulisses Lima, de hoofdfiguren uit The Savage Detectives.

Ook hier zijn literatuur en detectiveromans niet ver weg, maar het veruit grappigste verhaal is "The Colonel's Son", een hilarische beschrijving van een vampierenfilm die hij op de televisie gezien had. "I saw a movie on TV that could have been my biography or my autobiography or a summary of my days on this bitch of a planet. It scared me so fucking shitless I tell you I just about fell off my chair". ... "What I mean, just to be perfectly clear, is a film that cost about four euros or five dollars. I don't know who they conned to raise the money, but I can tell you that all the producer shelled out was just a bit of small change, and they had to make do with that. I can't even remember the title, really I can't, but I'll go to my grave callling it The Colonel's Son, and I swear it was the most democratic, the most revolutionary film I'd seen in ages, and I don't say that because the film in itself revolutionized anything, not at all, it was pathetic really, full of clichés and tired devices, prejudice and stereotypes, and yet at the same time every frame was infused with and gave off a revolutionary atmosphere, or rather an atmosphere in which you could sense the revolution, not in its totality, but in a fragment, in a minuscule, microscopic fragment of the revolution, as if you were watching Jurassic Park, say, except that the dinosaurs never showed, no, I mean as if it was Jurassic Park and no one ever mentioned the fucking reptiles, but their presence was inescapable and unbearable oppressive". Bolaño ten top dus. Het verhaal dat dan volgt is een zombie/vampierverhaal van een goorheid en brutaliteit om zelfs de films van Robert Rodriguez te doen verbleken.

Alle gebruikelijke ingrediënten zijn aanwezig : verschillende vertelperspectieven, spelen met taal, vlot leesbaar, indirecte verslaggeving (verschillende verhalen geven weer wat zich achter muren in andere kamers afspeelt). Met uitzondering van het vampierenverhaal is het allemaal zeer realistisch, maar dan van een werkelijkheid die niet te vatten is, die geen richting heeft, waarin figuren ronddwalen die bestaan zonder impact te hebben, die hun eigen unversum creëren, maar daarin falen, daarin verdwalen als in een labyrint zonder uitgang, zonder uitkomst, en waarin literatuur één mogelijkheid is om die verpletterende tocht op zoek naar schoonheid en geluk en rechtvaardigheid en erkenning en liefde tot een ander einde te brengen, maar die noodgedwongen eindigt in droefheid, of zelfs in droefheid die tot waanzin leidt, een einde dat vol alternatieve mogelijkheden is, maar die even noodgedwongen tot het rijk van de verbeelding behoren.

Absoluut niet te missen voor Bolañofans.


Nog meer van dit ....
Omdat ik dan toch in een Bolaño bui ben, heb ik al zijn romans en verhalenbundels gekocht (Amazon : 0,01£). De nog niet vertaalde zijn : "Woes of the True Policeman" dat later dit jaar verschijnt en "Un Novela Lumpen" dat waarschijnlijk in vertaling is. "The Return" en "The Insufferable Gaucho" heb ik niet tweedehands kunnen vinden.


Roberto Bolaño - Nazi Literature In The Americas (Picador, 1996) ****

Dit boek is een pseudo-beschrijving van de levens en werken van niet minder dan eenendertig schrijvers uit voornamelijk Latijns-Amerika. Alles is verzonnen, inclusief de referenties, de publicatiedata, de uitgeverijen en uitgevers. De levens van verschillende "nazi-auteurs" zijn met elkaar verweven, als familieleden, uitgevers en collega's die elkaar kenden, of verschrikkelijke vetes met elkaar uitvechten.

Zijn overzicht is natuurlijk ook een gigantische charge tegen het literair establishment, en tegen de gevestigde literatuur. "There can be no doubt that as soon as he glimpsed that world (of the rich), he wanted to belong to it. He soon realised that there were only two ways to achieve his aim : through violence, which was out of the question, since he was peaceable and timorous by nature, appalled by the mere sight of blood, or through literature, which is a surreptitious form of violence, a passport to respectability and can, in certain young and sensitive nations, disguise the social climber's origin".

Op het eind van het boek krijg je nog de "Epilogue For Monsters", met een dertig bladzijden overzicht van tweederangsauteurs, uitgeverijen en publicaties.

Geestig, tegendraads en donker.


Roberto Bolaño - Monsieur Pain (Picador, 1999) ***

"Monsieur Pain" is nog bevreemdender dan de andere Bolaño verhalen. Het vindt plaats in 1938 in Parijs en de hoofdfiguur, monsieur Pain, is gespecialiseerd in hypnose en acupunctuur. Hij wordt door een vroegere vriendin gevraagd om een stervende vriend, een Peruviaanse dichter, die leidt aan een niet aflatende hik, te helpen omdat de medische wereld geen oplossing vindt. Pain kan de patiënt één keer ontmoeten, maar dan gebeuren de vreemdste zaken, als in een droom, en wordt Pain tegengewerkt, niet meer bij de patiënt gelaten, en zelfs zijn opdrachtgeefster verdwijnt onverwacht.

De hele sfeer is er een van neerslachtigheid en onmacht, van irrationaliteit en de onmogelijkheid om in te grijpen in de realiteit, om contact te leggen, met de patiënt, de opdrachtgever, zelfs met zijn achtervolgers ...


Roberto Bolaño - Amulet (Picador, 1999) ****

In "Amulet" brengt Bolaño het verhaal van Auxilio Lacouture, die zich tijdens de bezetting van de Mexicaanse universiteit twaalf dagen in de damestoiletten opsluit tot het gevaar is geweken, een personage dat al in "The Savage Detectives" opduikt, maar hier als ik-persoon de kans krijgt haar relaas te doen.

Het boek begint realistisch, met de uitleg van Auxilio hoe ze haar idolen, de grote dichters Leon Felipe en Pedro Garfias als huishoudster gratis bijstaat, net zoals ze cirkelt rond het academische literaire milieu, hand- en spandiensten leverend waar nodig. Auxilio noemt zichzelf "de moeder van de Mexicaanse poëzie", ze kent alle dichters en alle dichters kennen haar.

In de roman komen Arturo Belano en Ernesto San Epifano ook aan bod, in een randplot rond een zakelijke deal met een lokale pooier en drugsdealer.

Naarmate het verhaal evolueert beginnen tijd en ruimte te schuiven, als onvaste gegevens die Auxilio buiten elke normale logica de droomwereld in stuurt, "... a special kind of silence prevailed, a silence that figures neither in musical nor philosophical dictionaries, as if time were coming apart and flying in different directions simultaneously, a pure time, neither verbal nor composed of gestures and actions", en de realiteit wordt alsmaar vager, wellicht door honger en eenzame opsluiting, een afspiegeling van de innerlijke nachtmerrie die Auxilio doormaakt, met vooruitzichten van de toekomstige receptie van literaire grootheden in deze en volgende eeuw, met bedenkingen over Ezra Pound en Ruben Dario, met bedenkingen over de samenleving en Chili onder Allende en Pinochet en over de nood om de poëtische traditie om te gooien.

Enkele hoofdstukken van de roman worden ingenomen door de mythe van Erigone en Orestes, halfzus en halfbroer, van wie de eerste door de tweede vermoord moet worden, maar geen enkel rationeel argument kan haar aanzetten hem te verlaten, want beiden zijn verliefd op elkaar. "And it is from that moment on, that is, after having been moved, that Orestes began to give serious thought to the idea of protecting Erigone from the dangers besetting her in devastated Argos, which consisted, fundamentally, of his own madness, his homicidal fury, his shame and repentance, that is, the components of what he liked to call the destiny of Orestes, a high-sounding name for self-destruction." Maar wanneer Orestes dan nadien met zijn vriend Pylades door het land trekt : "Hippies, with no ties to hold us, turning life into an art".

De waanzin en hallucinaties nemen toe tot het laatste hoofdstuk, een echte droomsequentie, zonder raakvlakken met tijd en ruimte, of toch niet met vaste tijd en vaste ruimte, met een visioen van een kloof in een vallei, waar kinderen zingend naartoe marcheren, hun onvermijdelijke dood tegemoet. En zij, Auxilio, de Moeder van de Poëzie, ziet al haar kinderen hun dood instappen : "And although the song I heard was about war, about the heroic deeds of a whole generation of young Latin Americans led to sacrifice, I knew that above and beyond all, it was about courage and mirrors, desire and pleasure. And that song is our amulet".


Roberto Bolaño - By Night In Chile (Vintage, 2000) ***

"By Night In Chile" brengt het sterfbedverslag van Sebastian Urrutia Lacroix, priester van Opus Dei, maar tegelijk ook literatuurkenner, die nog voor hij zijn laatste adem uitblaast wil uitleggen waarom hij vrede heeft met zichzelf ondanks de aanklacht van een 'wisened youth'.

Deze context leidt onvermijdelijk tot literatuur als verdichting, maar ook, door de doodstrijd, als een lange hallucinatie of droom of nachtmerrie, wie zal het zeggen, waar rationaliteit en lineariteit ver te zoeken zijn, maar angst en haat, verpersoonlijkt door de heren Raef en Etah, alomtegenwoordig, ondanks de gelijkmoedigheid die de ik-persoon beweert te hebben.

Een van die zijverhalen is de taak die de schrijver kreeg van de junta van Pinochet om zijn volledig kabinet opleiding te geven in de communistische teksten, met Marx en Hegel natuurlijk als de basiscursus.

Een vreemd boek, op zijn zachtst gezegd, en wat zwaarder op de hand dan de andere romans hierboven vermeld.

Mario Vargas Llosa - Conversation In The Cathedral (Faber & Faber, 1974/1995) *****

Dus waarom lees je altijd romans van schrijvers die je al zoveel hebt gelezen? Wel, omdat ze goed zijn. Neem nu Mario Vargas Llosa. Zijn "Conversations In The Cathedral" dateert van 1974, een turf van 600 dichtbedrukte bladzijden, ongelooflijk moeilijk om lezen, maar tegelijk een niet te missen leeservaring.

De hoofdfiguur, Santiago Zavala, ontmoet Ambrosio, de vroegere chauffeur van zijn vader in café La Catedral. Tijdens een zware en dronken nacht brengen beide mannen elkaar op de hoogte van de ongekende aspecten van hun levenslopen die in elkaar verstrengeld zijn op politiek, financieel en menselijk vlak.

De plot verhaalt de opkomst van een militaire junta, na de aanstelling van Cayo Bermúdez als hoofd van de binnenlandse veiligheid, die door corruptie en afpersing het hele systeem naar zijn hand zet. In die wereld van de macht is iedereen, van de president over de generaals, de bedrijfsleiding en tot en met het huispersoneel en de hoertjes en de politie verweven in het net van financiële en andere verplichtingen. Bermúdez symboliseert dit soort macht en is eigenlijk de figuur rond wie alle anderen cirkelen.

Vargas Llosa's aanklacht tegen het systeem komt tot leven in de gewone mensen, die misbruikt en verpletterd worden, rechtstreeks of onrechtstreeks. Santiago Zavala probeert eerst via de ondergrondse communistische partij weerwerk te bieden aan het systeem, maar kiest al snel voor een positie als journalist, buiten het systeem en hij keert zich ook van zijn familie, geleid door zijn rijke vader, bedrijfsleider en verstrengeld in het spel van de macht.

Het geheel is wel geen zwart-wit tekening, maar een spel van schaduwen en onzekere standpunten, met de angsten van de personages die hun echte gevoelens en principes niet kunnen en durven uiten. Ook de mens als psychologisch wezen is onderdrukt, net zoals hij dat ook op democratisch, sociaal, en economisch vlak is.

Bovendien experimenteert Mario Vargas Llosa met vorm. Het eerste deel van de roman is in het begin praktisch onleesbaar, omdat drie dialogen, die plaatsvinden op verschillende tijdstippen, maar deels met dezelfde personages door elkaar geweven zijn zonder dat enige context wordt geschetst. Dit vraagt van de lezer een ongelooflijke inspanning om te ontrafelen wat er echt gaande is, net zoals beide hoofdfiguren, Santiago Zavala en Ambrosio, hun weg moeten vinden in het labyrint dat de werkelijkheid is geworden, en waarin iedereen verstoppertje speelt met iedereen, als een overlevingsstrategie.

Eenmaal je die leeservaring rijker bent, wordt de rest van het verhaal vlotter leesbaar, hoewel ook daar door kunstig spelen met tijd en perspectief, constante concentratie vereist is.

Dit is een echt grote Zuid-Amerikaanse roman, met tientallen personages die tot in het detail zijn uitgewerkt en elk hun eigen karakterontwikkeling hebben, met en plot en vele zijverhalen vol onverwachte wendingen, meesterlijk door elkaar verweven.

Een donker, zwaar boek, verschrikkelijk goed.

Sara Paretsky - A Taste Of Life (Penguin, 1995) *

Drie kortverhalen van de Amerikaanse Sara Paretsky, samen goed voor 54 bladzijden in dit kleine "Penguin 60 pence" boekje. Meer is het ook niet waard.

Martin Amis - Success (Jonathan Cape, 1978) ****

Wachtend op "The State of England: Lionel Asbo, Lotto Lout", de nieuwste van Amis die later dit jaar uitkomt, heb ik "Success" zijn derde roman gelezen, zodat ik op die nieuwkomer na al zijn romans heb gelezen.

 Het verhaal is dat van Terrence Service, een jongetje uit een arbeidersgezin dat wordt geadopteerd door een welgestelde familie nadat zijn moeder en zusje zijn vermoord door de vader. De echte zoon van de adoptiefamilie, Gregory Riding, heeft hier nogal gemengde gevoelens bij. De roman bestrijkt een jaar van hun leven als jongvolwassenen in London, samen hokkend op een appartement van de Ridings. Zowel Terrence als Gregory vertellen alternerend dezelfde gebeurtenissen, elk vanuit hun perspectief en persoonlijkheid.

Terry werkt als bediende, worstelt met zijn gebreken en afkomst, en kent geen succes bij de vrouwen. Gregory is een soort dandy, met het goede uiterlijk, veel aandacht voor uiterlijk, culturele verfijning en status, en leeft van seksuele avonturen. Ze zijn zo ongeveer elkaars tegenpool. Dat de situatie doorheen de roman verschuift is redelijk voorspelbaar, maar geen domper op de pret. Het keerpunt is de aankomst in Londen van hun zus Ursula, die zowel onschuld als verpletterende morele schuld met zich meebrengt.

 Amis' pen is zoals gebruikelijk gedrenkt in vitriool en de manier waarop hij beide vertelperspectieven even geloofwaardig naast elkaar plaatst is verbluffend, en het elitaire en verwaande taalgebruik van Gregory heeft me meer dan eens in lachen doen uitbarsten.

 Lukraak twee paragrafen

 Een beschrijving van de zomer : "Summer is well and truly on its way, it bores me to report. A span of trite sun heats me awake each morning in my vast bed. The empty afternoons fill the world with beach fatigue as the sun completes its slow lob across the sky. At evening, in the thin final glow, the skyline takes forever to become itself, as if the vapidly grinning day drained it of all life, all secrets. Cities are winter things."

 De beschrijving van het koppel dat de kunstgalerij beheert waar Gregory werkt.

 "As a connoisseur of ennui, as satiety's scholar, I'm always taken aback to see them arrive here each day, still together, still arm in arm, still soliticitously aware of one another as sexual beings. They are in their middle or late thirties. (...) 'Ooh, it's so cold today,' says the thick-hipped woman to the disgustingly fit little unit of a man under whose whippety pummelings she has staked herself out on the rack of bedroom boredom. 'Not much warmer in here', says the pepper-haired man to the faintly moustachioed, pungently menopausal hillock of a woman through whose doomed forestry he has cantered baying for a decade of neuter night-times.(...) My God, no wonder they're swingers, no wonder they play pimp and whore, no wonder they're desperate, absolutely desparate, for a taste of me".

 Zo scherp als we hem kennen, meedogenloos, vreselijk als beschrijving van de condition humaine, maar tegelijk zo meesterlijk amusant en literair interessant.

 Enjoy!