Stefan Themerson - The Mystery Of The Sardine (Faber & Faber, 1986) ***½

Een al wat oudere roman, maar me sterk aangeraden (dank, Walter!), en terecht. Themerson schrijft met ongelooflijke precisie en gevoel voor ritme, op een zeer toegankelijke en vlotte manier. Het verhaal is echter minder duidelijk en rechtlijnig.

Een hond die dienst doet als terroristische boodschapper ontploft, en doodt hierbij een jongeman en rukt de benen af van een professor. Het onderzoek naar de gebeurtenis en zijn mogelijke daders, wordt met de nodige klinische en onderzoekende afstandelijkheid behandeld, zowel door de politie als door de schrijver.
Geen van beiden maakt ons echter veel wijzer, en het mysterie van de sardine blijft eigenlijk een groot mysterie. Alle personages blijken wel met elkaar een zekere verwantschap te hebben (familiebanden, liefdesrelaties, intellectuele, professionele, geografische, ...), maar geen van hen is echt de protagonist te noemen. De eerste protagonist, een schrijver, gaat bijvoorbeeld al zeer snel dood. Het verhaal evolueert op dezelfde manier, zonder duidelijke richting.

De toegankelijke schrijfstijl en de gemakkelijk te begrijpen handelingen staan in schril contrast met de enige vragen die tellen, namelijk "wat gebeurt hier eigenlijk?" of "hoe staan al die zaken met elkaar in verband?"

Maar misschien is het zelf al irrelevant om die vraag te stellen.

[Lady Cooper speaking] “. . . What is the purpose of piling up and up all those isolated irrelevancies, all those unconnected facts and people near or far if you can’t link them together, hiddenly or not.”
“But I can,” he [the Minister of Imponderabilia] said.
“No,” she said.
“Yes,” he said.
“You really mean that all those various things can be linked with something? Something definite?”
“Yes.”
“Well, what is it? What is this mysterious something?”
“It isn’t a ’something,’ it’s ’somebody.’”
“A person?”
“Yes.”
“Can you tell me who?”
“I can.”
“Well, who?”
“You,” he said.

De personages komen ook terug in de andere romans van Themerson : General Piesc, Princess Zuppa, Cardinal Pölätüo, Joseph Kszak, the Minister Of Imponderabilia. Anderen komen enkel in deze roman voor, maar zijn niet minder kleurrijk : Miss Prentice, the palmist; Captain Casanova-Bridgewater, Don José Mariá López, a Spanish priest, Mrs Massgrave, ... and the Mad Hatter.

Logica, filosofie, kunst, psychologie, paranormale en abnormale gebeurtenissen doorkruisen elkaar zonder enige hiërarchie, oorzaak of consequentie, of het moet zijn dat ik iets heb gemist. In elk geval, het mysterie blijft bestaan, en dat is waarschijnlijk maar goed ook. Prettige literatuur. Zonder pretensie, anders, lichtvoetig.

Intussen verfilmd door Erik Van Zuylen in 2005.