Philippe Claudel - Le Rapport De Brodeck (Stock, 2008) ****½

Nederlandse titel : Het Verslag Van Brodeck

De vorige roman van Philippe Claudel, "Les Âmes Grises", was een absoluut meesterwerk van taal, compositie, sfeer en wereldbeeld. "Le Rapport De Brodeck" gaat voort in die trant, maar is een stuk ambitieuzer, veel volumineuzer ook. Het is Claudels beeld van de wereld en de mensheid, samengebald in het verhaal van een dorp, in een niet nader genoemd land, zoiets tussen Frankrijk en Duitsland, met duidelijke verwijzingen naar de situtatie van de tweede wereldoorlog en de vernietigingskampen zonder ze als dusdanig te noemen. Het verhaal schuift in elkaar als een reeks matroesjka's, het verhaal van het individu is dat van het dorp is dat van het land is dat van de mensheid is dat van de cosmos. En waar je denkt dat de ene slecht is en de andere goed, komt daar plots in het dorp een vreemde figuur binnen, met de gegeven naam "Der Anderer", een halve fantasiefiguur, vreemd uitgedost en glimlachend. Deze "Andere" houdt het dorp een soort spiegel voor, zegt niets, maar weerkaatst het goede en het slechte, en brengt naar boven wat niemand verwacht. Zonder dat hij daarom veel hoeft te doen. Omdat hij moeilijk te vatten is, en nogal zwijgzaam is, denkt iedereen dat hij meer weet, dat hij op de hoogte is van hun misstappen, waardoor hij een bedreiging vormt voor al wie dacht iets te verbergen te hebben. En dat loopt natuurlijk slecht af. Het hele dorp maakt hem af, collectief, hierdoor opnieuw creërend wat ze allen wensten te verdoezelen, de wreedheid en hypocrisie aan de oppervlakte brengend, en Brodeck, de ik-figuur, een beetje een buitenbeentje in het dorp, één van de weinigen die kan schrijven, krijgt de opdracht het relaas op papier te zetten, er een rapport van te maken, zodat iedereen zou weten wat er is gebeurd.

Brodeck is zelf van "vreemde" afkomst voor de dorpsbewoners en woont samen met zijn adoptief grootmoeder, zijn vrouw en dochtertje. Hij is tijdens de oorlog en de bezetting opgepakt en naar een concentratiekamp gebracht, overleefde en keerde terug naar zijn dorp. Dit is ook hun verhaal, van hun wederzijdse kennismaking tot de vreselijke waarheid die hen heeft getroffen ook wordt onthuld, en het niet minder onverwachte einde van het boek.

Iedereen in het boek treft schuld, iedereen in het boek heeft zijn moment van lafheid gekend, is getekend voor het leven en dat verleden, die schuld komt op één of ander moment naar boven, vindt een uitlaatklep in verlossende zelfopoffering, in wreedheid of in verhullende fantasie.

Claudel is niet alleen een wonderlijk stylist en verteller, de manier waarop hij zijn plot in elkaar puzzelt en zo vier of vijf verhaallijnen door elkaar vlecht en gaandeweg elk van die lijnen verder ontwikkelt is absoluut magistraal. En toch is die vorm zuiver functioneel aan de emotionele impact van het verhaal : het medelijden en de horror worden bijna tastbaar gemaakt, net als de alles verpletterende schuld.

En alsof dat alles nog niet ingewikkeld genoeg is, gaat de roman natuurlijk ook over de schrijver, als geschiedkundige, als romancier, als journalist, als rapporteur, en zijn rol tegenover de waarheid, het kenbare en over zaken die niet onder woorden kunnen worden gebracht.

De roman is zeker bij de betere die ik de laatste jaren heb gelezen, zonder evenwel de compacte kracht van "Les Âmes Grises" te hebben.

Een absolute aanrader!

Michael Chabon - Gentlemen Of The Road, A Tale Of Adventure (Sceptre, 2007) ****

Nederlandse titel : Heren Van De Weg

Zo wordt een Afrikaanse jood, één van de twee hoofdfiguren van het boek op bladzijde twee geïntroduceerd, zittend in een herberg en aangesproken door een papegaai :

"The precise origin of the African remained a mystery. In his quilted gray bambakion with its frayed hood, worn over a ragged white tunic, there was a hint of former service in the armies of Byzantium, while the brass eyelets on the straps of his buskins suggested a sojourn in the West. No one had hazarded to discover whether the speech of the known empires, khanates, emirates, hordes and kingdoms was intelligible to him. With his skin that was lustrous as the tarnish on a copper kettle, and his eyes womanly as a camel's, and his shining pate with its ruff of wool whose silver hue implied a seniority attained only by the most hardened men, and above all with the air of stillness that trumpeted his murderous nature to all but the greenest travelers on this minor spur of the Silk Road, the African appeared neither to invite nor to promise to tolerate questions. Among the travelers at the caravansary there was a moment of admiration, therefore, for the bird's temerity when it seemed to declare, in its excellent Greek, that the African consumed his food in just the carrion-scarfing way one might expect of the bastard offspring of a bald-pated vulture and a Barbary ape."

Het geeft meteen sfeer, tijdsbeeld, spanning en literair vakmanschap weer. Deze "Gentlemen Of The Road" is Chabons eerbetoon aan de grote verhalenvertellers uit het verleden, Alexandre Dumas op kop. Zijn verhaal vindt plaats in de tiende eeuw, en handelt over twee heren, een joodse Afrikaan en een joodse "Frank", die ronddolen over de wegen van Europa, en zich laten meeslepen in een tocht richting Kazarië, de joods-Turkse staat. Onderweg maken ze uiteraard het één en ander mee, gevechten, ontvoeringen, paardendieven, plunderingen, brandschattingen, vermommingen, en zowat alle volkeren die de gekende wereld toen bevatte : Arabieren, Perzen, Noormannen, Turken, de één al gehaaider dan de ander. Chabon schuwt geen clichés, integendeel, hij zoekt ze op. Maar wat een leesplezier : een jongensboek voor volwassenen, inclusief de prachtige tekeningen van Gary Gianni

(klik op de tekening om te vergroten)

De roman werd oorspronkelijk gepubliceerd in 15 hoofdstukken in de New York Times, en is eigenlijk één grote stijloefening. De titels van de hoofdstukken zelf zijn al prettige lektuur :

• "On some pecularities in the trading practices of Norsmen"
• "On the anxieties arising from the permissibility, however unreasonable, of an elephant's rounding out a prayer quorum"
• "On following the road to one's destiny, with the usual intrusions of violence and grace"

Het is geen literatuur die Chabon op de wereldkaart zal brengen, maar het is prettige lektuur, en vaak ben ik spontaan beginnen lachen bij de onmogelijke situaties waarin de helden terechtkomen, als door de laconieke beschrijvingen van de auteur. Zijn pen is scherp, en uitermate fijn. Elke zin is doorwrocht, elke paragraaf en elk hoofdstuk nauwkeurig afgewerkte gehelen, waar lang, en ik vermoed soms heel lang aan geschaafd en gevijld is om ze goed te krijgen, de lezer meeleidend via de meest vergezochte woorden tot verrassende pointes en verrassend veranderende gezichtspunten.

Om maar enkele voorbeelden te geven :

"Zelikman was alien to feelings of sympathy with young men in tears, having waked one morning, around the time of his fifteenth birthday, to find that by a mysterious process perhaps linked to his studies of human ailments and frailties as much as by the rape and murder of his mother and sister, his heart had turned to stone"

of nog - de gedachten van een dodelijk gewond man over zijn vrouw Sarah :

"Though only a week earlier the idea would have struck him as heresy, as he lay waiting to become carrion he considered that plump and vivacious Sarah was perhaps unworthy of his suffering and death, when after all, she chewed with her mouth open and her wind, when she had been consuming too much milk, gave off an unsettling odor of brimstone".

En zo zijn er niet een paar zinnen, maar elke zin is zo.

Anderzijds is het boek modern door zijn inhoud, cynisme, en plotwendingen. Ook de elliptische structuur van het boek staat ver van de lineaire verteltrant van de klassiekers. De hoofdstukken vertellen fragmenten uit het hele verhaal die het uiteraard mogelijk maken om het geheel te reconstrueren.

Lezen!