Martin Amis - The House Of Meetings (Vintage Books, 2007) *****

Ik denk dat ik alle romans van Martin Amis heb gelezen, en deze springt wel enigszins uit de band. De meeste van zijn andere boeken spelen zich af in de huidige rijke en moderne kant van de samenleving, zowel in Groot-Brittannië als in de VS, waar kunstenaars, superrijken, politici, journalisten en criminelen elkaar voor de voeten lopen om toch maar zoveel mogelijk te genieten van dit korte bestaan en hun belangenvermengingen en wederzijdse afhankelijkheid zijn altijd vast van de partij. Zijn proza danst en davert, met alle karakteristieken van de hedendaagse betere verkoopbare roman : eigenzinnige karakters, extreme situaties, drugs, alcohol, sex en geweld. Martin Amis' talent is zeldzaam : een vlotte pen, vindingrijke plots, een magistraal arrangeur - hoe zijn verhaallijnen en gezichtspunten door elkaar vloeien is duizelingwekkend - en een verbluffend sarcast. In al zijn romans is het morele individu centraal, dat ondanks zijn principes, altijd zwak is en toegeeft.

Dat is zijn andere werk. In House Of Meetings gebruikt hij dezelfde ingrediënten, maar duwt ze naar een nog extremer context : de Russische geschiedenis van de 19e eeuw. De jeugdige rock 'n' roll is er uit. De barre hardheid van de geschiedenis neemt over. En ik ben ervan overtuigd dat Amis doelbewust gezocht heeft naar een context om de morele dilemma's die in zijn vorige romans ook aanwezig waren op de spits te kunnen drijven. Kort samengevat komt het hierop neer : twee broers zijn verliefd op dezelfde vrouw, een joodse schone. De twee broers komen in hetzelfde Siberisch kamp terecht ten tijde van Stalin. Beiden overleven, maar op een andere manier, en moeten dan verder. Eén van hen beiden is de verteller, een cynicus op leeftijd, die zonder enige schroom en bikkelhard zowel zichzelf als de maatschappij op de korrel neemt. Het is een verhaal over liefde en overleven, liefde en haat, leven en dood. Er is geen gevoel, geen daad die ook niet tot het omgekeerde leidt, en Amis verwerkt die op een briljante manier doorheen de plot, doorheen de ontwikkeling van de vertelling. Als lezer moet je permanent van de ene tijd naar de andere springen, zonder altijd duidelijke aanduidingen te hebben van waar je je bevindt. Het relaas wordt immers gedaan aan de afwezige Venus, die wel over voorkennis beschikt. De hoofdfiguur is ook slachtoffer van zichzelf, creëert nieuwe persoonlijkheden, krijgt nieuwe gevoelens, verwenst zichzelf, zijn vroegere zelf, zijn huidige zelf. En gaandeweg merk je dat zijn pijnlijke eerlijkheid wel eens zijn goede daden en gevoelens verbergt. Uiteindelijk is de emotionele spankracht in het boek verpletterend, niet alleen in historisch perspectief, maar ook tussen de drie hoofdpersonages, die, als slachtoffer van die geschiedenis, van die samenleving, onder elkaar, ondanks de liefde, of misschien net door de liefde, erin slagen om elkaars leven misschien even gruwelijk te maken, op een meedogenloze manier. Een absoluut schitterende roman, qua toon, qua stijl, qua plot en qua composities. Maar niet echt vrolijk. Hadden we in ons Nederlands taalgebied maar zulke schrijvers!

John Updike - Terrorist ( Penguin, 2007) ***

Het plots besef van de eigen kwetsbaarheid is de Amerikanen diep gegaan na 11 september, en vele schrijvers hebben er hun roman rond geschreven, en dit is die van Updike. Het verhaal vindt plaats na de aanslag, en brengt het verhaal van een Amerikaanse jongen die het gemis van zijn Egyptische vader (kind verwekt en weer vertrokken) opvangt door zich hals over kop in de Islam te storten, zichzelf een identiteit opbouwend en oprecht zuiverheid zoekend in een Amerika dat uiteenvalt van het consumerisme, de vunzigheid en het geweld. Daar tegenover staat de joodse opvoeder van zijn school, die zelf niet echt gelovig is en de jongen een toekomst wil bieden. Rond deze twee figuren dartelen er nog een paar rond, die elk op hun manier een mogelijke schakering bieden van geloofsovertuiging, welke dan ook, en hoe richtinggevend die is voor hun leven. Het boek is niet slecht, Updike kan schrijven, en hij is het sterkst op de momenten wanneer je door de ogen van de jonge islamist deze wereld bekijkt met al zijn oppervlakkige viezigheid en eigenbelang. beangstigend is. De absolute rechtlijnigheid van zijn denken, maakt elke menselijkheid, inclusief de kleine fouten, onmogelijk. Alleen verlossing door opname in het paradijs is dan nog de wenselijke optie. Updikes impliciete verwerping van elke vorm van geloof zal in Amerika wel als moedig overkomen, maar in het algemeen is het toch een braaf boek. Updike heeft het terrorisme menselijk willen voorstellen, de daders tot menselijke figuren willen maken, maar hij heeft het misschien wel iets té parochiaal voorgesteld, vanuit een te eng perspectief. Ik hoop nu alleen dat alle Amerikaanse schrijvers 9/11 van zich afgeschreven hebben en weer echt gaan schrijven. De verplichte nummertjes schaden hun creativiteit.