Sunday, July 8, 2012

Mario Vargas Llosa - The Dream Of The Celt (Faber & Faber, 2012) ***


Mario Vargas Llosa heeft al eerder biografische romans geschreven, zoals zijn hommage aan schilder Paul Gauguin in "The Way To Paradise" of de Dominikaanse dictator Rafael Trujillo in "The Feast Of The Goat". In deze roman beschrijft hij het leven van Roger Casement. Casement was een mensenrechtenactivist die de uitbuiting van de lokale bevolking in Congo aankloeg onder Leopold II en later ook van de Indiaanse stammen in het Amazonegebied. Hij was een Ier die officieel als Brits consul werkte en ook de bevrijding van Ierland voor ogen had.

Om dat te bereiken, maakte hij een akkoord met de Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog om het Iers verzet wapens te leveren zodat de opstand kon beginnen op het moment dat de Duitsers Groot-Brittannië aanvielen. Dit verraad kwam Casement duur te staan : hij eindigde aan de galg in 1916.

Vargas Llosa start zijn verhaal terwijl Casement in de cel wacht op zijn executie. Zijn leven wordt dan in drie grote brokken verteld : zijn wedervaren in Congo, in het Peruviaanse Amazonegebied en tenslotte  zijn akkoord met de Duitsers.

Het is het verhaal van een naïeve, mensvriendelijke jongen die samen met Stanley de beschaving naar Afrika denkt te brengen, maar al gauw geconfronteerd wordt met de absolute horror van wat mensen anderen kunnen aandoen. David Reybrouck was één van Vargas Llosa's bronnen over Belgisch Congo. Het relaas is vaak stuitend.

Zo ook het langere Peruviaanse deel, en een bladzijde uit de geschiedenis die al even zwart kleurt als Congo is voor België. Dit deel leest als een encyclopedie van menselijke wreedheid en psychopatische machtswellust annex geldhonger.

Casement is ook homoseksueel die nauwgezet verslag doet van zijn contacten met Afrikaanse en Indiaanse jongens. Die dagboeken werden nadien door de Britse regering publiek gemaakt om hem nog meer te discrediteren bij zijn katholieke Ierse aanhang. Vargas Llosa gaat ervan uit dat het dagboek echt is, maar de vaak zeer expliciete beschrijvingen eerder fantasie dan werkelijkheid, een standpunt dat historisch niet te achterhalen is.

De Casement die Vargas Llosa portretteert ligt ook vaak in de knoei met zichzelf, en ook met zijn geloofsovertuigingen, en hoewel geen katholiek, krijgt hij steeds meer sympathie voor de godsdienst van het volk dat hij wil bevrijden. De katholieke missionarissen waren zowat de enigen die enig medelijden toonden met de uitgebuite volkeren en ook hun stem durfden verheffen.

Ondanks dit breed basismateriaal vol historische, psychologische, morele diepgang en contrast, slaagt Vargas Llosa er amper in om spankracht in zijn verhaal te brengen, en hij blijft ver van de verbluffende manier waarop hij Trujillo en zijn omgeving tot leven riep in "The Feast Of The Goat".

Het verhaal verdrinkt in de eindeloze opsomming van feiten en gebeurtenissen en ontmoetingen die soms interessant zijn, maar uiteindelijk, en zeker in het Ierse deel, door hun irrelevantie voor de totaliteit van het verhaal eindeloos vertragen. De echte interne conflicten van Casement, zijn angsten en gevoelens, maar ook zijn verandering van politieke inzichten, zijn ommedraai van publieke held tot maatschappelijk verworpene worden zelden diepgaand of literair uitgedrukt, maar wel beschreven met de afstandelijkheid van een historisch verslag. Maar dat is het ook niet, daarvoor is het te persoonlijk gebracht, met te veel fictieve elementen, zoals de dialogen en de dagelijkse gebeurtenissen die wel verzonnen moeten zijn om de historische feiten aaneen te rijgen. Uiteindelijk heb je het een noch het ander.

Maar de beschrijvingen van de horror waartoe mensen in staat zijn, zullen wel lang blijven hangen.


Roberto Bolaño - The Third Reich (Farrar, Strauss & Giroux, 2011) ****


Geschreven in 1989, is deze roman van Bolaño ook in het Spaans pas in 2010 verschenen, eenmaal de schrijver postuum succes begon te krijgen. "The Third Reich" is een ongewone roman voor Bolaño, maar tegelijk ook niet.

Het verhaal op zich is al ongewoon. Een jong Duits koppel, Udo en Ingeborg gaan op vakantie naar de Costa Brava in Spanje. Udo is een spelhobbyist voor een soort ingewikkeld "Risk"-bordspel, waarin de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog opnieuw wordt gespeeld, maar dan met alle mogelijke strategische en tactische variaties van elke veldslag en troepenbeweging die mogelijk is. Udo hoopt er zijn beroep van te maken, door ook gespecialiseerde artikels te schrijven over strategie voor de kleine incrowd die wereldwijd betrokken is bij het spel.

Naast deze vreemde duik in de geschiedenis, komt Udo ook terug in de vakantie-omgeving uit zijn jeugd, in het hotelletje waar hij met zijn ouders kwam. Het jonge koppel wordt er op sleeptouw genomen, tegen Udo's zin, door een ander Duits koppel, dat elke avond wil gaan stappen, naar lokale bars, lokale restaurants, ... Udo wil ook contact leggen met El Quemado, een jongeman die waterfietsen verhuurt en onder de littekens staat van een brandincident.

Hij wordt half verliefd op Frau Else, de Duitse uitbaatster van het hotel, wiens man lijdt aan een dodelijke ziekte. Zijn nieuwe Duitse vriend Charly verdwijnt spoorloos. De vertrouwde wereld begint rond hem in te storten. Ingeborg gaat alleen terug naar Duitsland.

De zeer directe vertelstijl, met beschrijvingen van wat er in het moment gebeurt, zijn anders de nogal schetsmatige snelle stijl die Bolaño's andere werken kenmerkt.

Gaandeweg begint Udo de controle over zijn leven te verliezen, nachtmerries nemen toe, slapeloosheid toe, samen met een toenemende afstand tot zijn vriendin. Hier zijn we weer bij de echte Bolaño, een meester van de suggestie, van het oproepen van bevreemdende atmosferen. Horror kruipt het verhaal in, maar is eigenlijk niet te vatten, als iets "unheimlichs" dat de realiteit, of Udo's psyche beter weergeeft. Zoals Houlebequ's "La Carte Et Le Territoire", maar ook Hermann Hesses "Dag Glasperlenspiel", speelt Bolaño met het contrast tussen de echte realiteit en de afspiegeling ervan : de kaart, het spel, die beter te controleren zijn en als intellectualistische oefening meer aandacht krijgen dan de echte werkelijkheid, die door haar irrationaliteit en complexiteit niet te bevatten is, maar slechts te ondergaan.

Maar dan ontsnapt zelfs het spel aan de controle van de hoofdpersoon ...

Anders dan de andere Bolaño's, maar zeker bij de meest memorabele leeservaringen.


Roberto Bolaño - Last Evenings On Earth (Vintage, 2008) ***


"Last Evenings On Earth" is een bundeling kortverhalen die oorspronkelijk in het Spaans verschenen in "Putas Asesinas" en '"Llamadas Telefonicas". Het zijn typische Bolañoverhalen in de zin dat ze kort en schetsmatig zijn, met hoofdfiguren van wie de namen zelfs worden afgekort tot "A" en "B", en deze laatste is meestal het karakter dat de schrijver vertegenwoordigt.

De verhalen zijn alle doorspekt met autobiografische elementen, maar zoals vaak bij de schrijver is dat slechts de springplank voor een ontwikkeling van mogelijkheden. De realiteit zoals ze verlopen had kunnen zijn. Niet veel anders, gekristalliseerd rond één andere piste. Doordrenkt met droefheid, en cynisme. Ook flarden geweld, of eeder de dreiging van mogelijk geweld. Niet groots, klein, maar secuur.

Gabriel Garcia Márquez - Clandestine In Chile (NYRB, 1986) ***

Zoals eerder geschreven, heb ik mezelf voorgenomen om alle boeken van enkele schrijvers, waaronder Gabriel Garcia Márquez, te lezen, en heb die dan ook allemaal besteld. "Clandestine In Chile", uit 1986, is geen fictie, maar beschrijft de terugkeer van regisseur Miguel Littín naar Chili ten tijde van Pinochet. Die was in ballingschap gegaan na de coup van de gevreesde generaal.

Littín keerde terug vermomd als Urugayaanse zakenman, onherkenbaar zelfs voor zijn vrienden, en dit met drie cameraploegen uit verschillende Europese landen die los van elkaar documentaires maakten in Chili. In werkelijkheid was hun bezoek door Littín georkestreerd en maakten ze ook een documentaire over de dictatuur van Pinochet, geregiseerd door de balling.

García Márquez heeft uit bewondering voor Littín zijn hele relaas gedaan, van het prille concept tot zijn terugkeer. Als lezer word je snel gefascineerd door het ongelooflijke risico dat de regisseur nam om zijn film te maken. De gekende donkere bladzijde in de geschiedenis van Chili is genoeg gekend, maar García Márquez geeft die toch een ietwat ander perspectief door zijn persoonlijk verslag. Dit laatste is tegelijk ook de grootste stijlfout. Het verhaal is in de ik-persoon verteld, als gezien door de ogen van Littín, maar de schrijver,García Márquez, heeft een immense bewondering voor de moed van deze ik-persoon. Het gevolg hiervan is een nogal opschepperige toon, en een verhaal dat meer te maken heeft met de regisseur zelf, zijn visie, zijn lef, zijn handigheid ... dan met het leven van de Chilenen die leven onder het juk van Pinochet.

Wie de non-fictie van García Márquez echt wil smaken, leest best "News Of A Kidnapping", dat een absoluut meesterwerk is. "Clandestine In Chile" komt nooit in de buurt.

Kleine Penguins

Twee kleine Penguins gelezen tussendoor. Goede reeks, maar beide kortverhalen waren enigszins tegenvallers.


James Joyce - Two Gallants (Penguin Classics, 2012) **


Dit boekje bevat vier kortverhalen uit "Dubliners", Joyces beschrijving van mensen uit zijn stad. Ook "The Sisters", "The Boarding House" en "A Little Cloud" zijn hier opgenomen.

Ik ben geen Joyce-fan. Ik ben >Ulysses"verschillende keren beginnen lezen, maar nooit heb ik de energie gehad om de roman uit te lezen. Ook hier vind ik zowel de spankracht van de verhalen als de stijl maar matig, en dat is voor sommigen waarschijnlijk als vloeken in de kerk.

Joseph Conrad - Youth (Penguin Classics, 2012) **


Van Conrad heb ik verder "Heart Of Darkness" gelezen en "Lord Jim" gelezen. Dit verhaaltje, "Youth", zou autobiografisch zijn, maar het klinkt zeer ongeloofwaardig. De "Judea", de boot waar één van de wijn drinkende kameraden ooit mee voer als jongeman, moet van Groot-Brittannië naar Bangkok varen met een lading die veel te zwaar is en met een bedenkelijke leiding en bemanning. Ondanks het feit dat de boot aftands, gammel en klein is, vertrekken ze toch, om de ene tegenslag na de andere tegen te komen. Nogal oninteressant en gedateerd. Eén van de mindere verhalen in de Penguin selectie.