Friday, October 31, 2008

J. M. Coetzee - Diary Of A Bad Year (Vintage, 2008) ****½

Nederlandse titel : Dagboek Van Een Slecht Jaar

Van nobelprijswinnaar J.M. Coetzee kan ik vele boeken aanraden, maar vooral "The Lifes & Times of Michael K." vond ik schitterend, zijn latere romans vond ik iets minder. Te intellectualistisch, te gezocht. Maar met Diary Of A Bad Year, is hij én intellectualistisch, én emotioneel, én vormgevend vernieuwend. De roman bestaat uit drie parallel lopende vertelniveaus, die elk letterlijk één derde van elke bladzijde beslaan, met een lijn tussen. Je kan de drie verhalen dus eigenlijk na elkaar lezen, maar het is best het blad per blad te doen. Op de eerste lijn staan "opinies" over de wereld, over de staat, over het gezag, over terrorisme, over taalgebruik, enz. Op het tweede niveau staat het verhaal van de auteur van deze "opinies" die, aangetrokken door een jonge Filipina die hij in het park ontmoet, haar vraagt zijn teksten uit te tikken. Op het derde verhaalsniveau staan de kommentaren en de verhaallijn van Anya, Filipina. De auteur is een oud man, die zijn tachtigste verjaardag nadert, maar toch valt voor de charme van de jonge vrouw. Hoewel hij haar niet echt nodig heeft, slaagt hij er toch in haar te strikken voor het tikwerk. Vanuit haar normale nuchterheid geeft ze wel kommentaar op zijn teksten, en raadt hem aan te schrijven over wat hij voelt en ziet, in plaats van over abstracte politiek-sociaal-economische onderwerpen. Coetzee bespeelt de drie lagen meesterlijk. En de drie evolueren doorheen de roman op de meest geraffineerde manier. Naarmate zij hem begint te bepalen, wordt zij ook meer en meer door hem ingepalmd, en de onderste laag, die oorspronkelijk bestond uit haar negatieve reacties tegenover hem, blijft negatief maar het vertelperspectief verschuift geleidelijk naar dat van haar vriend. De middelste laag evolueert van de ik-persoon naar Anya als vertelster en de bovenste laag van neutraal filosoferend, naar een ik-verhaal. Maar dat is natuurlijk enkel structuur. Wezenlijker zijn het gradueel overmeesteren van het abstracte denken door de emotionele en interpersoonlijke component.

Coetzee is meesterlijk : licht, diepzinnig, gevoelig.

Ian McEwan - On Chesil Beach (Anchor Books, 2008) *****

Nederlandse titel : Aan Chesil Beach

Dit is zonder meer één van de beste boeken van het jaar. Ian McEwan brengt het verhaal van de huwelijksnacht van een jong en maagdelijk koppel. Geen van hen heeft "de daad" al gedaan, en in de veranderende morele wereld van begin de jaren '60 creëert dat de nodige spanning tussen vrijgevigheid naar de ander en angst voor het onbekende en voor het mislukken. McEwan is absoluut genadeloos in het haarfijn ontrafelen en beschrijven van de gevoelens van beide personages, en van de reacties van de ander tegenover de vermeende wederzijdse gevoelens. Het doorkruisen van de echte diepe gevoelens die beiden voor elkaar voelen met de angst voor het zichzelf blootgeven - letterlijk én figuurlijk - is verbluffend neergepend. McEwan is inderdaad meedogenloos in zijn beschrijving, maar ook tegelijk zeer medelevend met zijn twee hoofdpersonages, die beiden mensen van vlees en bloed zijn, interessant en goed opgevoed, hoewel van een ander sociaal milieu. McEwan maakt vaak gebruik van een techniek die Milan Kundera in al zijn romans gebruikt : een vraag stellen en die dan zelf beantwoorden. Bijvoorbeeld : "How did they meet, and why were these lovers in a modern age so timid and innocent? They regarded themselves as too sophisticated to believe in destiny, but still, it remained a paradox to them that so momentous a meeting should have been accidental, so dependent on a hundred minor events and choices." Zeker lezen!

Hari Kunzru - My Revolutions (Penguin, 2007)****

Nederlandse titel : Mijn Revoluties

Ofwel is mijn kritische zin verdwenen, ofwel heb ik de laatste tijd toevallig (nu, ja) een aantal zeer goede boeken gelezen. "My Revolutions" van Hari Kunzru valt ook in deze categorie. Het brengt het verhaal van Mike Frame, die net 50 wordt, en wiens relatie niet echt naar wens verloopt. Tot plots een geest uit zijn verleden opduikt en zijn jarenlange verstopte echte identiteit opnieuw naar boven komt. Dit is het verhaal van enkele mei-68'ers die in hun studentenjaren de revolutie predikten, en door hun extreme houding op een bijna natuurlijke manier verder evolueren in de marginaliteit en tegelijk een bijna sektarisch mini-samenleving worden, die schippert tussen de persoonlijke vrijheid (sex en drugs) en streng gereglementeerde procedures (als verdediging tegenover de buitenwereld). Kunzru is een meester in de beschrijving van de evolutie van emotioneel en maatschappelijk gedreven jongeren naar harteloze terroristen, die om overeind te blijven in de groep een pantser moeten optrekken rond zichzelf, maar intern nog hunkeren naar elkaars vertrouwen en affectie. Dit is echter geen moralistisch boek in de zin dat hij partij kiest, wel een emotioneel dieprakend verhaal van normale jongeren die verstrikt raken in hun zelfgecreëerde waanbeelden.

Chuck Palahniuk - Rant (Anchor Books, 2007) ****

"Fight Club" van Chuck Palahniuk vond ik een schitterend boek, brutaal, kritisch, vernuftig, en bikkelhard, maar een geschreven in een directe stijl om van te watertanden. Zijn volgende romans, zoals "Haunted" gingen net iets te ver in het onderzoeken van menselijke perversiteiten om nog geloofwaardig te zijn. Het shock-element was iets te zeer gezocht en ik vond het boek daarom nogal puberaal. Ik heb daarom met enige aarzeling dit boek gekocht, vrezend van in hetzelfde stramien terecht te komen. En het is niet anders. Buster "Rant" Casey is inderdaad opnieuw een speciaal, bijna ziekelijke kerel, die enkele bijzondere gaven heeft, zoals een sterke reukzin die zelfs de honden jaloers zou maken, maar tegelijk de grenzen van de immuniteit opzoekt door zich te laten bijten door alles wat anderen als vieze beestjes beschouwen, en als dusdanig ook de niet getroffen drager en verspreider wordt van dodelijke ziekten. Alsof dat al niet genoeg zou zijn, trekt hij naar de stad, waar hij in een bende van "Party Crashers" terechtkomt, die 's nachts autowedstrijden organiseren om elkaar van de baan te rijden (en het wordt nog erger en onwaarschijnlijker, maar dat verzwijg ik beter). Zo op het eerste zicht is dit dus opnieuw een onvolwassen thema over rebels gedrag, niet alleen van de personages, maar ook van de auteur. Het onwaarschijnlijke is dat Palahniuk dit verhaal zo sterk neerzet, dat het lezen van dit onwaarschijnlijke verhaal een plezier wordt.

Het verhaal zelf wordt onrechtstreeks verteld door enkele tientallen getuigen die hun visie op de feiten komen geven, in hun eigen taaltje, soms Buster "Rant" Casey ophemelend, dan weer verguizend, maar soms ook wat wetenschappelijke weetjes komen vertellen, of gewoon het ABC van de "second hand car salesman". Maar ze hebben allen hun angsten, frustraties, en een meelijwekkend verlangen naar menselijke warmte. Je zou verwachten dat deze techniek de vaart uit het verhaal zou halen, maar net het omgekeerde is waar. Dit zijn 300 bladzijden als een roller-coaster ride, die opnieuw de hardheid heeft van een vuistslag in het gezicht. Maar de verschrikkelijk pijnlijke ondertoon van een generatie die door gebrek aan affectie en zingeving zichzelf de vernieling in rijdt. Letterlijk.

Niet voor gevoelige zielen, maar zeker het lezen waard.

Jonathan Coe - The Rain Before It Falls (Penguin, 2008) ***

Nederlandse titel : De Regen Voor Hij Valt

Mooi boek dat de geschiedenis van drie generaties vertelt aan de hand van foto's die zijn nagelaten bij het overlijden van een tante. Naarmate het verhaal evolueert, wordt ook de pijn en de menselijke wreedheid onthuld die onder de oppervlakte van familiale rust schuilt.

Tim Winton - Breath (Picador, 2008) ****

Nederlandse titel : Adem

Tim Winton is zonder enige twijfel één van de betere Australische schrijvers van het moment. Deze roman gaat over Pikelet, een jongetje dat zich wil losrukken van de benepen houding van zijn ouders en omgeving, op zich geen uitzonderlijk thema, ware het niet dat de zoektocht naar menselijke warmte en een ruimere zingeving gepaard gaat met een zoektocht naar het extreme risico om deel uit te maken van een groep, om respect te kunnen krijgen van de mensen naar wie hij opkijkt. Dit is een boek over surfen, zoals je er waarschijnlijk geen twee zal vinden. De stijl van Winton is direct, gevoelig en aangrijpend. Prachtig.

Michael Ondaatje - Divisadero (Bloomsbury, 2008) ****


Nederlandse titel : Divisadero

Michael Ondaatje is zonder enige twijfel één van de meest lyrische en romantische schrijvers van deze tijd, maar van een dusdanig hoog kwalitatief niveau dat elke zin een genot om lezen is. Zoals de titel aangeeft, gaat het om "de scheiding", na de aantrekkingskracht, na het verlies, na het verdwijnen. Het gaat ook om twee verhalen die in elkaar vervlochten zijn, in elkaar overvloeien. Het eerste is dat van een Amerikaanse vader die met zijn dochter Anna en een adoptiefdochter Claire, op een ranch in California woont, geholpen door Coop, een soort adoptieve ranch-knecht. Het tweede verhaal is dat van een 19e eeuwse Franse schrijver, Jean Ségura, naar wie Anna onderzoek doet en in wiens leegstaande huis in een klein Frans dorp ze gaat wonen. Dit is de grootse Ondaatje die ons ook The English Patient schonk. Het boek reikt evenwel dat niveau net niet. Maar toch zeker één van de beste boeken die ik dit jaar las.